Bóng đen Bắc Kinh trên Hội Nghị Nhật Bản-ASEAN 2013

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe

Ngô Quảng

Để đánh dấu 40 năm hợp tác với ASEAN, vào ngày 13 tháng 12 vừa qua tại Tokyo, chính phủ Nhật đã tổ chức một hội nghị có tên Nhật Bản-ASEAN với sự tham dự của tất cả lãnh đạo các quốc gia theo như tên gọi. Chỉ riêng nữ Thủ tướng Thái Lan không đến dự được vì tình hình nước nhà của họ. Bà  đã cử phó thủ tướng đi thay. Mục tiêu chính thức của hội nghị này là đẩy mạnh hợp tác giữa Nhật và khối ASEAN, nhưng theo giới phân tích thì khá rõ chính phủ Nhật Bản muốn dùng hội nghị này để giảm bớt tầm ảnh hưởng của Trung quốc tại các quốc gia Đông Nam Á.

Trước việc Bắc Kinh đang tìm cách gây sự đối với chủ quyền quần đảo Senkaku (Điếu Ngư) của Nhật Bản nên Tokyo phải đi tìm thêm đồng minh chống lại. Việt Nam, Philippines là hai quốc gia đầu tiên mà Nhật Bản muốn liên kết vì đã và đang bị Trung quốc xâm lăng biển đảo. Cụ thể như khi mới lên nắm quyền, Thủ tướng Abe của Nhật đã công du Việt Nam và Philippines rồi sau đó mới viếng thăm các quốc gia còn lại trong khối ASEAN.

Đáng lý ra vấn đề ngăn chận việc bành trướng quân sự của Trung quốc ở biển Đông và biển Hoa Đông là trọng tâm của cuộc hội nghị này, nhưng đề tài ADIZ lại trở thành chuyện nóng bỏng và chiếm nhiều thì giờ nhất trong hội nghị. Vào ngày 23/11/2013, Trung quốc đột nhiên công bố thiết lập vùng ‘’Nhận dạng phòng không (ADIZ)’’ ở vùng biển Hoa Đông bất chấp luật lệ quốc tế và trong tương lai gần cũng thiết lập vùng ADIZ ở biển Đông, tất cả máy bay các nước muốn bay vào vùng này phải thông báo trước ngày giờ và phi trình, nếu không thì sẽ bị bắt hạ cánh khẩn cấp.

Có dòng bình luận cho rằng Bắc Kinh tung ra vùng nhận dạng phòng không chính là để thách thức và hăm dọa sự hợp tác giữa ASEAN và Nhật Bản chống Trung Quốc. Nỗ lực này đã từng thấy tại cuộc họp của ASEAN tại Miên trước đây không lâu. Kết quả là trong hội nghị lần này lãnh đạo ba nước Việt Miên Lào - những chính phủ được xem là đang bị Bắc Kinh khống chế - đều ngỏ ý không muốn nêu thẳng tên Trung quốc ra trong các chỉ trích về việc họ bất ngờ lập ra vùng ADIZ. Ngay cả những chữ như "tự do phi hành’’ mà cả hội nghị tán thành cũng bị lãnh tụ 3 nước Việt Miên Lào coi là những từ nhạy cảm và đề nghị không nên viết vào bản thông báo chung. 

 Các vùng ADIZ trên biển Hoa Đông - Nguồn: Bộ Quốc phòng Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản - Đồ họa: AFP, Tuổi Trẻ

Ông Nguyễn Tấn Dũng, Đại diện cho chính quyền Hà Nội đến Tokyo tham dự hội nghị này. Trước khi ông Dũng đi, người ta thấy trên website của bộ Ngoại giao chính quyền CSVN viết như sau: Việt Nam thật sự lo ngại việc Trung quốc thiết lập vùng nhận dạng phòng không ở biển Hoa Đông.

Nhưng áp suất từ Bắc Kinh đã tăng đủ nhanh để ngay khi ông Dũng vừa đặt chân xuống Tokyo thì hai chữ ‘’lo ngại’’ đã được gấp rút sửa thành ‘’quan tâm’’ trong cả lời nói và chữ viết. Ông Lương Thanh Nghị, phát ngôn viên bộ Ngoại giao VN, họp báo nói rằng Việt Nam chỉ quan tâm mà thôi chứ chẳng có gì lo ngại hay chỉ trích về việc Trung quốc thiết lập vùng ADIZ ở biển Hoa Đông. Hà Nội giữ lập trường trung lập về vấn đề này.

Và cũng không ai ngạc nhiên khi trong suốt hội nghị, 3 thủ tướng - Nguyễn Tấn Dũng của Việt Nam, Hun Sen của Campuchia, và Thonsing Thammavong của Lào - hầu như hoàn toàn im lặng. Các bài phát biểu của họ đều tránh xa chủ đề chính và chỉ nói những chuyện chung chung trong vùng.

Để tăng tính thuyết phục các đồng minh chống Tàu, tại hội nghị này Nhật Bản cũng hứa trong vòng 5 năm sẽ viện trợ và cho các nước ASEAN vay 20 tỷ mỹ kim. Và trong một cuộc hội đàm song phương với Thủ tướng Abe bên lề hội nghị, ông Nguyễn Tấn Dũng đã lên tiếng xin Nhật tăng viện trợ ODA cho Việt Nam và quả quyết rằng từ trước đến nay Việt Nam đã sử dụng hợp lý tất cả những số tiền viện trợ ODA của Nhật.

Hiển nhiên, cả chính phủ Nhật và báo giới Nhật đều biết đó là những quả quyết bất kể thực tế. Chính vì thế mà báo chí Nhật khi đưa tin về cuộc hội đàm song phương này và lời ông Dũng đều nhắc lại hàng loạt các vụ tham nhũng từ vốn ODA của Nhật như vụ Huỳnh Ngọc Sĩ với đại lộ Đông Tây ở Sài Gòn hay vụ sập cầu Cần Thơ trong khi xây dựng, v.v...

Tài năng đặc biệt của ông Nguyễn Tấn Dũng là dù ông biết rõ công luận Nhật vẫn còn đang rất bực tức về tình trạng tham nhũng tại Việt Nam đã phung phí khối tiền thuế rất lớn của dân Nhật qua các viện trợ phát triển ODA nhưng ông vẫn ... khẳng định.

Ngô Quảng