TẢN MẠN MÙA ĐÔNG 2015

Tô Văn Trường

Năm nay, thời tiết bất thường, miền Bắc như không còn mùa thu, trời như mùa hè. Sắp đến ngày Noel mà rét cũng chỉ “chấm phẩy” cho lòng người đỡ nhớ. Đồng bằng sông Cửu Long cũng mất mùa nước nổi. Phải chăng trời đất cũng trở nên “đỏng đảnh” như chính trị kinh tế và xã hội của nước nhà trước thềm Đại hội Đảng khóa 12?

Kỳ họp Quốc hội khóa 13

Phiên họp thường kỳ khóa 13 của Quốc hội vừa mới bế mạc với lời phát biểu tổng kết khá ấn tượng của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng. Bức tranh kinh tế xã hội của đất nước dưới sự điều hành của Chính phủ đã được Quốc hội đánh giá công khai các mặt được và chưa được trên diễn đàn Quốc hội.

Lần đầu tiên Quốc hội đổi mới hoạt động chất vấn không chọn một số Bộ trưởng như các kỳ trước. Ba Phó Thủ tướng đã tham gia trả lời chất vấn thể hiện rõ vai trò trách nhiệm của mình cùng với các thành viên Chính phủ. Tiếc rằng, có 2 lĩnh vực được cử tri cũng rất quan tâm là Quốc phòng và An ninh, có lẽ vì “tế nhị” nên vắng bóng các câu chất vấn ở nghị trường hay các vị không quen chất vấn ngành công an?

Một số bài báo ca ngợi sự điều hành “truy vấn” các thành viên Chính phủ của Chủ tịch Quốc hội nhưng nếu am hiểu văn hóa nghị trường thì đây chính là “hạt sạn” vì không có chế độ thủ trưởng trong cơ quan dân cử.

Tại sao?

Trong bài tản mạn này, người viết muốn bổ sung sự quan tâm của cử tri qua một số câu hỏi tại sao (riêng phần “tại vì” và kiến nghị “lối ra” sẽ đăng ở dịp khác).

Tại sao nền kinh tế của Việt Nam có tăng trưởng mà không có phát triển, không tạo được tiền đề gì đáng kể cho bước phát triển nhanh và bền vững của giai đoạn tiếp theo, mà ngược lại còn đẩy nền kinh tế đến khó khăn ghê gớm như hiện nay. Sản xuất trong nước giảm sút mạnh, những bất ổn kéo dài của kinh tế vĩ mô. Nợ công đã ở mức cao và đang tăng khá nhanh, nếu tính theo chuẩn quốc tế thì nợ công của nước ta đã vượt ngưỡng an toàn lâu rồi. Tỷ lệ bội chi ngân sách nhà nước ở mức cao và đang trong xu thế tăng nhanh; về số tuyệt đối, nợ xấu của hệ thống ngân hàng còn quá lớn?

Tại sao trong cùng một khoảng thời gian 25-30 năm, các nước có cùng điểm xuất phát như Việt Nam, thậm chí nhiều nước còn kém hơn nhiều, lại phát triển nhanh, toàn diện và ổn định? Họ đã thực hiện công nghiệp hóa thành công còn ta thì thất bại và hệ lụy là nước ta bị tụt hậu ngày càng xa cả về kinh tế lẫn văn hóa – xã hội so với các nước trong khối ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc…

Tại sao “nguy cơ tụt hậu về kinh tế” đã được cảnh báo gần ¼ thế kỷ trước, nay không còn dừng lại ở “nguy cơ” như dự thảo các Văn kiện trình Đại hội Đảng XII nêu, mà đã tụt hậu thật sự và tụt hậu ngày càng xa về nhiều mặt: thu nhập bình quân theo đầu người rất thấp, tụt hậu về năng suất lao động, tụt hậu về năng lực cạnh tranh, tụt hậu về chất lượng sống? Về một xã hội an toàn, công bằng và dân chủ trên nền tảng pháp luật được tôn trọng, nhiều lĩnh vực VN nằm trong nhóm đội sổ của thế giới và một điều quá rõ là khả năng đuổi kịp các nước xung quanh cả kinh tế lẫn văn hóa – xã hội đã trở nên xa vời. Chẳng hạn, tính từ 2015, Việt Nam phải mất lần lượt 10, 12 và 17 năm nữa để vượt qua mức Trung Quốc, Thái Lan và Malaysia đã đạt được ở năm 2011. Những người Việt có danh dự đều thấy xấu hổ về những điều này.

Tại sao bộ máy, hay nói rộng hơn là hệ thống quản trị quốc gia quá đồ sộ – đồ sộ đến mức bộ máy của Việt Nam lớn hơn nhiều so với nước Mỹ có số dân gấp ba lần nước ta, đồ sộ đến mức dân khó có đủ sức để nuôi, nhưng hiệu lực và hiệu quả quản lý đất nước vốn đã thấp, mà ngày càng tệ hơn?

Tại sao tệ tham nhũng được coi là “quốc nạn” là “giặc nội xâm” và do đó lãnh đạo Đảng và Nhà nước đều nói là tập trung cao độ sức lực để chống và đã thành lập một Ban chỉ đạo mà khó tìm được một Ban chỉ đạo khác tập trung nhiều nhân vật cao cấp nhất, quyền lực nhất từ Tổng bí thư, các Ủy viên Bộ Chính trị, Ban bí thư nhưng thật đáng buồn càng chống tham nhũng thì tham nhũng, kể cả tham nhũng quyền lực ngày càng tăng, càng tinh vi, càng mở rộng đến mức “không còn thứ gì mà người ta không ăn” như một vị lãnh đạo cao cấp đã từng thốt ra công khai?

Tại sao niềm tin của nhân dân và của cả đảng viên vào đường lối, chính sách của đảng đã suy giảm một cách nghiêm trọng đến mức báo động?

Và còn nhiều, nhiều nữa các câu hỏi “tại sao”? …

Đi sâu lý giải đến tận cùng các câu hỏi “tại sao” nêu trên thì may ra mới tìm được nguyên nhân cốt lõi, đích thực dẫn đến tình trạng khó khăn, yếu kém, tụt hậu của đất nước ta hiện nay. Tuy nhiên, cho đến nay, trong các văn kiện chính thức, khi nói về nguyên nhân, nhất là nguyên nhân thất bại, yếu kém, thì hoặc là nhấn mạnh nguyên nhân khách quan, nguyên nhân bên ngoài, còn nguyên nhân nội tại thì mới chỉ dừng lại ở các nguyên nhân trung gian, chưa bao giờ nói ra một cách rõ ràng nguyên nhân sâu xa, cốt lõi của tình hình. Hoặc người ta chưa nhận ra, hoặc người ta lẩn tránh.

Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng

Lần này cũng vậy, dự thảo các Văn kiện trình Đại hội Đảng khóa XII không hề nói rõ nguyên nhân đích thực thất bại của đảng mà chỉ nói chung chung “rút ra một số bài học kinh nghiệm” hay chủ yếu nói về những nguyên nhân thuộc về tổ chức thực hiện mà thật ra, không có lý do gì để một đất nước có nền văn hiến lâu đời, có nền học vấn không thua kém ai bao nhiêu mà suốt trong 30-40 năm liền, đều do “chưa quán triệt đường lối” và tổ chức thực hiện yếu kém mà sinh ra trì trệ, không phát triển được.

Gần đây, tại nhiều cuộc hội thảo, khá nhiều tác giả các bài viết đã đi sâu thêm một bước quan trọng trong việc tìm nguyên nhân gây khó khăn, thách thức hiện nay. Chẳng hạn, tại cuộc hội thảo do Viện Kinh tế tổ chức ngày 19/11/2015, nhiều diễn giả đã nêu nguyên nhân gây yếu kém, tụt hậu là “do tư duy trì trệ, nhất là sai lầm về vai trò của Nhà nước trong kinh tế thị trường, coi thường vai trò của xã hội dân sự trong bộ ba “nhà nước – thị trường – xã hội dân sự”; “Chúng ta đã chọn sai mô hình tăng trưởng, lại chưa có thể chế mạnh tạo động lực phát triển vì vướng tư duy chưa đổi mới”.

Người viết bài này, đồng tình với cách đặt vấn đề của các diễn giả nêu trên, nhưng vẫn còn tiếp tục thắc mắc: đã 30 năm đảng hô hào đổi mới tư duy mà “tư duy” vẫn còn “trì trệ”; vẫn “chưa đổi mới”? Cái gì là lực cản “đổi mới tư duy”, nhất là tư duy của những người giữ vị thế “lãnh đạo Nhà nước và xã hội”?  Xin được nhắc lại, không chỉ ra được nguyên nhân đích thực gây bệnh thì chẳng bao giờ chữa trị được bệnh, thậm chí càng chữa trị thì càng đẩy con bệnh bị suy sụp cả thể xác và tinh thần nghiêm trọng hơn.

Mặc dù không hề đưa ra được một nội dung xác thực nào, nhưng văn kiện đảng CSVN vẫn chưa cắt được “cái đuôi” tù mù, gây không biết bao tai họa: “định hướng xã hội chủ nghĩa” trong đường lối phát triển thị trường ở nước ta: “Nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Đường lối, chính sách của Đảng giữ vị thế “lãnh đạo Nhà nước và Xã hội” là để chỉ đạo hành động hàng ngày. Vậy mà đã 30 năm trôi qua, các nhà khoa học, các nhà làm luật, các nhà quản lý vẫn loay hoay đi tìm nội hàm đích thực của mệnh đề “định hướng xã hội chủ nghĩa” được Đảng CSVN “gắn” thêm vào phạm trù “kinh tế thị trường”.

Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XII nêu nguyên nhân yếu kém là do: “Nhận thức về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa […], chưa đủ rõ và còn khác nhau. Vì vậy, việc xây dựng thể chế, luật pháp, chiến lược, quy hoạch, cơ chế chính sách và trong chỉ đạo điều hành phát triển kinh tế – xã hội nhiều mặt còn lung túng […], chưa tạo được động lực mạnh mẽ để huy động các nguồn lực cho đầu tư phát triển”. Xin được dẫn chứng thêm rằng nội hàm của đường lối “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” vẫn còn tù mù ngay cả đối với một số thành viên Chính phủ đại biểu Quốc hội, là những người có trọng trách ban hành luật pháp để thể chế hóa đường lối của đảng.

Liệu các nhà khoa học lĩnh vực chính trị ở các Học viện, Viện nghiên cứu chính trị ở Việt Nam đã thực sự nghiêm túc nghiên cứu sâu về nội hàm này từ thực tiễn ngày càng tồi tệ của Việt Nam và thực tiễn thành công của nhiều nước trên thế giới hay chỉ là một thứ “văn hoá cung đình”, “tát nước theo mưa”?

Có lẽ do chưa hiểu được nội hàm của đường lối “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”, nên ngày 18/11/2015, có một số vị đại biểu quốc hội yêu cầu Thủ tướng “giải trình” nội hàm của đường lối đó. Và người đứng đầu Chính phủ đã dành phần quan trọng của bản giải trình để giải thích nội hàm của đường lối “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”.  Người viết tin là sau khi nghe Thủ tướng giải trình các đại biểu của dân chắc khó “sáng ra” tí nào. Bởi lẽ như Bộ trưởng Bùi Quang Vinh đã khẳng định đại ý: trên đời này không hề tồn tại  khái niệm “kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”! Nếu nói sòng phẳng thì trách nhiệm đưa ra khái niệm tù mù này là thuộc về Bộ Chính trị và Hội đồng lý luận trung ương.

Tất nhiên, trong đường lối của Đảng CSVN không chỉ có vấn đề thị trường mà còn có những vấn đề rất hệ trọng khác cũng rơi vào tình trạng bế tắc về lý luận tương tự, như: “xây dựng nước ta trở thành một nước công nghiệp hiện đại, theo định hướng xã hội chủ nghĩa”; “Xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa”; “xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” vv…(Chiến lược năm 2011) đều là những khải niệm tù mù, mơ hồ, có hại đối với quá trình phát triển của quốc gia, dân tộc Việt Nam.

Bao giờ cho đến ngày xưa

Trong ngôn ngữ VN có hai từ bình thường và tầm thường. Ý nghĩa của hai từ này rất xa nhau. Có rất nhiều người bình thường nhưng cuộc sống của họ hoàn toàn không tầm thường. Và, ngược lại cũng đang nhan nhản những loại người giàu sang hoặc quyền cao chức trọng, tức là trên mức bình thường nhưng, lại có những cách hành xử quá đỗi tầm thường mà tác giả không muốn dùng các từ khác để mô tả bản chất trong bài viết này.

Gần đây, trên chương trình truyền hình có thêm mục “chuyện tử tế”, về những người tử tế  (tiếng Miền Nam là “đàng hoàng”) xem mà thấy quặn đau vì từ tử tế hay đàng hoàng vốn hàm nghĩa là tố chất mặc nhiên, hiển nhiên của mỗi người bình thường. Vậy mà, bây giờ được nêu lên như để làm gương, để ngưỡng mộ thì đủ thấy chuẩn mực đạo đức của xã hội đã sa xuống tới “đáy” rồi, nên chỉ ngước nhìn lên là đã thấy cao vòi vọi. Nhiều người dân phảng phất tiếng thở dài, lời ai oán : “Bao giờ cho tới … ngày xưa”!

Nomenklatura

Nomenklatura, một thuật ngữ xuất phát từ Liên Xô cũ, định nghĩa về một giai tầng được hưởng mọi ưu ái của Nhà nước mà không trên cơ sở nào khác là sự thân quen, hoặc móc nối về quyền lợi. Khác với Apparatchik, là Nomenklatura không chỉ chọn lọc nguồn gốc con ông cháu cha (Princelings), nhưng không quan tâm nhiều tới năng lực làm việc, đạo đức, tư cách cá nhân, cho nên thuật ngữ này đã góp phần cho sự sụp đổ tất yếu của Nhà nước chuyên chính đã 70 năm tuổi, phải nuôi một bộ phận ăn bám, phá phách, và hưởng lợi. Việt Nam có các nhóm lợi ích, đâu có thua Nomenklatura của Liên Xô cũ!

Hiện trạng tư duy của những người cầm cân nảy mực của đất nước đang lúng túng “như gà mắc tóc” – một câu ví rất sát nghĩa, nhả ra không được mà nuốt vào thì … khó trôi ! Cái khó có nghĩa là còn có thể chứ cái không thì tuyệt nhiên là không được. Trong khi mọi người đi tới thì việc đứng lại, dừng lại chính là tụt hậu, là lùi. Đã đến lúc mà không thể cứ tư duy theo kiểu “con rô cũng tiếc, con diếc cũng muốn” được nữa. Với những hạt “sạn” khi còn ít, loáng thoáng thì còn có thể lựa, lượm ra thanh loại nhưng khi đã quá nhiều, tràn lan thì phải đãi, phải sảy toàn bộ mới thanh loại ra được. Bệnh trọng mà sợ thuốc đắng, mổ đau thì chỉ còn nước “câu giờ” mà hậu quả ra sao thì quá rõ !

Người lãnh đạo bây giờ nhân dân cần lựa chọn đấy là người yêu nước, có trí tuệ, bản lĩnh, dám nói, dám làm và dám chịu trách nhiệm, biết đặt quyền lợi của dân tộc, của đất nước lên trên tất cả. Mong sao, câu nói xưa của Cụ Nguyễn Trãi “Nhân tài lác đác như lá mùa thu. Nhưng hào kiệt thời nào cũng có” sẽ trở thành hiện thực.

Thay cho lời kết.

Mù mờ trong chủ thuyết, lúng túng trong lãnh đạo, lùng nhùng trong tổ chức, giả dối trong tuyên truyền là những đặc điểm cơ bản hiện nay ở nước ta.

Nhìn lại lịch sử trong cuốn sách nổi tiếng ” Tại sao các quốc gia thất bại” của Daron Acemoglu và James A.Robinson ta sẽ thấy rõ một sự thật là ở nơi nào mà con người biết tạo lập, duy trì, phát triển thể chế chính trị mang tính dung hợp (inclusive) thì nơi đó nói chung có kinh tế, văn hóa, xã hội hưng thịnh bền vững. Còn ở đâu nuôi dưỡng thể chế chính trị mang tính bất dung hợp, chiếm đoạt  (extractive) thì mọi mặt của xã hội đều kém phát triển và thậm chí còn là thụt lùi, thoái bộ .

Như vậy, thì đã rõ muốn Việt Nam tiến lên thì phải có tư duy phát triển ra sao rồi.

T.V.T.