Ngô Nhân Dụng
Ðể chiếm lại Crimea đem về cho nước
Nga, Putin phải trả giá rất đắt. Năm ngoái, ngân sách chính quyền Crimea được
chính phủ Ukraine
trợ cấp $850 triệu. Năm tới trở đi, ông Putin sẽ phải chi. Chính phủ ở Kiev
cũng chi gần tỷ Mỹ kim trả tiền hưu bổng cho những người lớn tuổi trong vùng
Crimea. Mai mốt họ sẽ ngưng trả, lấy lý do vùng này ly khai bất hợp pháp; và họ
có thể nêu vấn đề này trong các cuộc mặc cả kinh tế sắp tới với ông Putin.
Crimea hiện nay được Ukraine tiếp tế nước (90%), điện
(80%) và hơi đốt (65%). Chính phủ Nga có thể thay chân tiếp tế, nhưng phải mất
hàng năm xây dựng hạ tầng cơ sở. Trong ba bốn tháng tới, dân Crimea
sẽ thấy một hậu quả trước mắt: Vắng bóng du khách. Năm ngoái, hai triệu dân Crimea
được đón tiếp 6 triệu du khách, trong đó hơn 4 triệu là người Ukraine. Cả du
khách khác từ Âu Châu, năm nay còn ai muốn đến thăm một xứ bất ổn như vậy nữa?
Phải mất nhiều năm số du khách Nga mới đến thay thế được. Trong mấy năm tới ông
Putin sẽ phải chi mỗi năm vài tỷ Mỹ kim để nuôi vùng Crimea.
Nhưng đó không phải là hậu quả kinh tế quan trọng nhất của
hành động “tái nhập Crimea” vào nước Nga. Các
chính phủ Mỹ và Châu Âu sẽ đưa ra những đòn phong tỏa, trong một cuộc chiến
tranh lạnh diễn ra trên mặt trận kinh tế. Ông Putin đã và sẽ trả đũa, hai bên
sẽ ghìm nhau, chờ phản ứng của bên kia trước khi leo thang. Cuộc chiến tranh
lạnh kinh tế sẽ diễn ra từ từ, từng bước một, Obama cấm visa một số nhân vật
Nga thì Putin cũng cấm một số người Mỹ. Obama phong tỏa một số xí nghiệp và
ngân hàng Nga thì Putin cũng đáp lại tương xứng. Hai bên sẽ gờm gờm nhìn nhau,
chiến tranh lạnh có thể kéo dài hai, ba năm hoặc lâu hơn.
Phong tỏa kinh tế có khi hiệu quả, có khi không; mà chắc
chắn cả hai bên đều gây thiệt hại cho nhau. Trong cuộc đấu sức, bên nào dai
sức, chịu đựng được lâu hơn, thì cuối cùng sẽ thắng thế. Hiện nay, kinh tế Nga
đang trong cơn suy yếu; trong khi kinh tế Âu Châu và Mỹ đang bắt đầu hồi phục;
cho nên nếu hai bên cứ tiếp tục leo thang thì chắc Nga sẽ đuối. Nhớ lại, Iran
bắt đầu bị Châu Âu phong tỏa kinh tế từ năm 2012; sau khi Mỹ đã bắt đầu trước;
với cách không mua dầu lửa, phong tỏa trương mục ngân hàng của các công ty và
đại gia Iran ở ngoại quốc, chưa đầy hai năm Iran đã chịu không nổi, vì năm
ngoái tổng sản lượng của Iran giảm 6%, trong khi lạm phát lên gần 40%. Trước
đây, Iran
là nước xuất cảng dầu thô nhiều thứ tu trên thế giới.
Tuần tới, Tổng Thống Obama sẽ gặp thủ lãnh các nước kinh tế
hàng đầu G-7 (Nga đứng hàng thứ tám, không được mời). Ông Obama sẽ đề nghị
những biện pháp phong tỏa đồng loạt và mạnh hơn. Các nước Âu Châu sẽ dè dặt, vì
họ ràng buộc với Nga chặt chẽ. Cho nên, khi Phó Tổng Thống Mỹ Joe Biden sang
thăm các nước Ba Lan và ba nước miền Baltic tuần rồi, tất cả mới thoát ách “đô
hộ” của Nga từ năm 1990, nhưng cả bốn nước đều dè dặt không muốn bàn vấn đề
phong tỏa kinh tế Nga bây giờ. Ba nước vùng Baltic, cũng như Thụy Ðiển, Phần
Lan, nhập cảng 100% hơi đốt sử dụng từ Nga; còn Ðức, Ba Lan cũng tùy thuộc từ
40% đến 60%.
Nhưng khi nói ràng buộc, chúng ta phải hiểu bao giờ cũng có
hai chiều, tôi bị ràng buộc với anh nghĩa là anh cũng bị ràng buộc với tôi. Nếu
Nga ngưng xuất cảng dầu lửa và hơi đốt sang Âu Châu thì kinh tế sẽ nghẹt thở,
vì sẽ mất một số khách hàng quá lớn. Trong năm 2012 dầu và hơi đốt chiếm 70% số
hàng xuất cảng của Nga, và cung cấp 52% ngân sách của chính phủ Nga. Liên Hiệp
Âu Châu (EU) bán 169 tỷ đô la hàng hóa sang Nga, nhưng một nửa hàng hóa Nga
xuất cảng bán sang Châu Âu (gần 300 tỷ đô la Mỹ), là 15% Tổng Sản lượng nội địa
(GDP) gần hai ngàn tỷ đô la của nước Nga.
Ông Obama được tự do, có thể tấn công ông Putin mạnh hơn, vì
quan hệ kinh tế Mỹ với Nga không quá chặt chẽ. Trong số các nước bán hàng cho dân
Mỹ xài, nước Nga, với số nhập cảng 27 tỷ Mỹ kim, đứng hàng thứ 20. Nhưng Mỹ là
nước đứng thứ năm trong số các nước bán hàng cho Nga, dù số thương vụ chỉ có 11
tỷ Mỹ kim. Cho nên nếu ông Obama leo thang mà ông Putin trả đũa đến cùng, chỉ
một số công ty Mỹ bị thiệt hại, nhiều nhất là Boeing, Exxon, và Ford Motors.
Nga dễ bị thương tổn nếu cuộc chiến tranh kinh tế kéo dài,
vì nền kinh tế Nga tùy thuộc quá nhiều trên việc xuất cảng tài nguyên thiên nhiên;
đặc biệt là dầu và hơi đốt. Năm ngoái, tỷ lệ tăng trưởng của GDP chỉ có 1.3%.
Sau khi lính Nga không đeo phù hiệu chiếm đóng Crimea,
đồng rúp và thị trường chứng khoán Nga tụt giảm mạnh vì người ta đã dự đoán sẽ
có phong tỏa kinh tế. Trong ngày 3 Tháng Ba vừa rồi, cổ phần ghi trên thị
trường Micex tụt giá, tổng cộng mất 60 tỷ đô la, cao gấp tám lần ngân sách chi
cho Thế Vận Hội Mùa Ðông trước đó. Hôm qua, sau khi Mỹ công bố thêm tên những
công ty, ngân hàng, và nhân vật bị cấm vận, cổ phiếu của tất cả các công ty
liên hệ tới họ đều xuống từ 2 đến 5%.
Việc phong tỏa tài sản các đại gia thân cận của ông Putin
không có ảnh hưởng bao nhiêu đến họ, vì họ đã chuẩn bị rút tiền, chuyển tài sản
từ các nước Âu Châu, Canada, Úc và Mỹ đi tới những nước an toàn hơn. Ảnh hưởng
tai hại lớn là trên toàn thể nền kinh tế, đặc biệt là hệ thống ngân hàng, nếu
ông Obama đi thêm bước nữa. Hai công ty thẩm lượng tín dụng, S&P và Fitch,
đã cắt điểm tín nhiệm của Nga, một hậu quả là từ nay nhiều xí nghiệp và ngân
hàng Nga sẽ vay tiền với lãi suất cao hơn. S&P cũng ước định tỷ lệ tăng
trưởng của kinh tế Nga năm nay xuống gần sát với số không, nghĩa là không lên
thêm được. Công ty này còn cho biết trong ba tháng đầu năm 2014 các đại gia đã
chuyển ra khỏi nước Nga số vốn khoảng 60 tỷ Mỹ kim, cao gần bằng số tiền vốn bỏ
chạy trong cả năm 2013.
Những hành động khuấy động rồi chiếm Crimea
của ông Putin cũng là một cách làm lạc hướng dư luận dân Nga để họ bớt nghĩ đến
nền kinh tế đang suy yếu. Nay mai, ông Putin còn có thể đổ hết trách nhiệm kinh
tế suy yếu cho Mỹ và các nước Châu Âu! Kinh tế Nga không suy yếu từ khi có khủng
hoảng tại Ukraine,
mà đã bắt đầu sẵn từ trước. Khi giá trị đồng rúp tụt xuống vì vụ Crimea, Ngân
Hàng Trung Ương Nga lại tăng lãi suất để giữ giá đồng bạc, khiến cho giới kinh
doanh Nga càng khó vay tiền hơn. Việc phong tỏa không cho các xí nghiệp và ngân
hàng Nga sử dụng đầy đủ hệ thống tài chánh và ngân hàng thế giới sẽ khiến kinh
tế Nga càng bị cô lập, khó gây vốn trong thị trường quốc tế. Hiện nay, Châu Âu
và Mỹ mới nhắm vào việc phong tỏa các đại gia và cố vấn thân cận của ông Putin,
nhưng nếu mở rộng ra các xí nghiệp và ngân hàng lớn thì hậu quả sẽ nặng nề hơn.
Nhưng một “vũ khí” lợi hại nhất mà ông Obama có thể sử dụng
là tấn công ngay vào thị trường dầu, khí, nguồn vú sữa đang nuôi sống kinh tế Nga
cũng như cả nhóm đại gia “quả đầu” chung quanh ông Putin. Ngày hôm qua, nhật
báo Wall Street Journal, đại biểu cho khuynh hướng bảo thủ trong đảng Cộng Hòa,
đã thúc giục: “Tổng Thống Obama nên báo hiệu cho thế giới biết ông sẽ tích cực
chấm dứt vai trò thống ngự của Nga trên nguồn năng lượng của Châu Âu; bằng cách
chấp thuận ngay các dự án xin thiết lập các bến tàu chuyên dùng để xuất cảng
hơi đốt.” Các đại biểu Quốc Hội Mỹ, đặc biệt là thuộc đảng Cộng Hòa cũng đang
thúc đẩy chính phủ xúc tiến việc xuất cảng dàu, khí sang Châu Âu để giúp các
đồng minh thoát khỏi vòng kiềm tỏa của Nga.
Ðây là biện pháp nguy hiểm nhất, ảnh hưởng lâu dài trên kinh
tế cả nước Nga. Nhưng có thể dùng để đe dọa chính quyền Putin ngay bây giờ hay
không?
Nước Mỹ hiện nay đã vượt qua Nga để thành quốc gia sản xuất
hơi đốt nhiều nhất, và trong dăm năm nữa Mỹ sẽ vượt qua Á Rập Saudi về số sản xuất
dầu thô lớn nhất. Ðó là nhờ những phát kiến kỹ thuật khai thác mới ở Mỹ, được
phát triển trong vòng dăm năm qua, khoan ống hàng dọc và hàng ngang, dùng sức
ép của nước đẩy dầu và khí phun lên. Luật lệ ở Mỹ không cho phép xuất cảng hơi
đốt, trừ cho một số nước có hiệp định tự do mậu dịch; ngoài ra muốn xuất cảng
đi nước khác phải xin phép. Hơi đốt xuất cảng phải được biến sang thể lỏng,
chuyển sang Châu Á hay Châu Âu bằng tàu thủy. Vì vậy, phải xây dựng những “cầu
tàu” đặc biệt, là nơi biến hơi đốt ra thể lỏng, có bến đậu an toàn cho loại tàu
lớn đến nhận hơi đốt lỏng. Hiện có mấy chục đơn xin lập những cầu tàu như vậy,
còn chờ chính phủ Mỹ duyệt xét. Nếu chính phủ Obama tuyên bố sẽ tiến hành việc cho
phép nhanh chóng hơn, và cứu xét việc cho phép xuất cảng dầu và khí đốt sang
Châu Âu, đặc biệt là sang Ukraine, thì các thị trường dầu, khí, than đá, nói chung
các loại năng lượng, sẽ chuyển động ngay!
Tuy nhiên, đây không phải là một mối đe dọa tức thời đối với
chính quyền Nga. Hiện nay, Mỹ chỉ có đủ cơ sở và phương tiện có sẵn để bán dầu và
hơi đốt cho Ukraine,
nếu họ bị Nga đe dọa cắt. Ở Châu Âu đã có sẵn bến cảng tiếp nhận được hơi đốt
lỏng ở Tây Ban Nha, một nước không mua dầu, khí của Nga. Những ống dẫn dầu khí
nối liền các nước Châu Âu có thể cho chạy ngược chiều, đem hơi đốt từ Tây Âu
sang Ukraine
hoặc Ba Lan. Mùa Ðông vừa qua không lạnh lắm, cho nên các nước Châu Âu đều còn
dư khí đốt dự trữ, đủ dùng hàng năm nữa. Nhưng việc hoàn tất các cầu tầu để đưa
hơi đốt lỏng đi, hoặc để đón nhận hơi đốt tới, đều phải kéo dài hai, ba năm
hoặc lâu hơn. Ngoài ra, việc xuất cảng dầu, khí sang nước nào là quyết định của
các công ty thương mại chứ không phải của chính phủ Mỹ. Hiện nay dầu, khí bán
cho các nước Á Châu được trả giá cao hơn ở Châu Âu rất nhiều. Cho nên dù ông
Obama có đưa ra một “tín hiệu” như bên đảng Cộng Hòa yêu cầu, thì hậu quả đối
với việc Nga cung cấp dầu, khí cho Châu Âu cũng còn lâu mới thành sự thực.
Nói như vậy, nhưng chính quyền Putin cũng khó ngủ yên nếu
tín hiệu được đưa ra cho thế giới biết. Giá dầu lửa và hơi đốt khắp nơi sẽ hạ thấp,
khi mọi người biết có một nguồn cung cấp lớn từ nước Mỹ sẽ gia nhập thị trường.
Năm 2000, khi ông Putin mới lên cầm quyền, ông gặp may vì đúng lúc đó giá dầu
lửa bắt đầu tăng lên, lần đầu tiên lên trên 100 đô la một thùng. Nước Nga chỉ
đào đất lên lấy dầu và quặng mỏ đem bán là đủ sống. Nhưng vận may này chỉ kéo dài
cho tới năm 2008, khi kinh tế thế giới xuống dốc, giá dầu khí và các nguyên
liệu cũng xuống theo. Với một nửa ngân sách quốc gia tùy thuộc vào dầu khí xuất
cảng, nếu giá dầu xuống thì ngân sách sẽ khiếm hụt nặng nề. Kinh tế cả nước tùy
thuộc vào dầu khí, tất cả sẽ bị ảnh hưởng.
Kinh tế Nga sẽ tới lúc đuối sức nếu cuộc chiến tranh lạnh
mới kéo dài, nhưng chưa chắc ông Putin đã nhường một bước nào. Trong khi các chính
phủ Âu Châu lo làm sao không để cho dân mình nghèo hơn vì chiến tranh kinh tế,
thì ông Putin không quan tâm. Ông đã bám chắc ngai tổng thống 2 nhiệm kỳ, trong
10 năm tới, trừ khi ông muốn ngồi hơn! Một nhà bình luận trên hệ thống CNN còn
đề nghị các nước Tây phương hãy hô nhau tẩy chay giải bóng tròn thế giới (World
Cup) năm 2018 ở Nga, để trừng phạt việc chiếm Crimea. Có lẽ hành động này sẽ
làm dân chúng thấy những việc ông Putin làm chỉ gây tổn thương cho uy tín của
dân tộc Nga!
Khi ông Obama sang Châu Âu tuần tới, ông sẽ đề nghị khối
NATO tăng cường phòng vệ các nước từ Ba Lan lên miền biển Baltic; để các nước
khác yên lòng. Nhưng việc đó sẽ giúp ông Putin kích thích tự ái của dân Nga, khiến
uy tín của ông lên cao hơn. Nếu trước khi đi ông Obama mạnh dạn công bố dự định
bán dầu, khí của Mỹ sang Châu Âu, đồng thời cô lập các ngân hàng Nga trong hệ
thống tài chánh quốc tế, rồi phong tỏa các dòng luân lưu rửa tiền của các đại
gia Nga, thì hiệu quả có thể nhanh chóng hơn nhiều. Trong suốt thời gian trước
và sau cơn khủng hoảng ở Ukraine,
ông Obama đóng vai thụ động, chỉ chống đỡ các đòn do ông Putin phóng ra. Ðối
với ông Putin thì chiến thuật trả đũa từng bước chỉ chứng tỏ một thế yếu kém.
Bây giờ là lúc ông Obama phải đổi thế cờ, tấn công trước, và tấn công một cách
toàn diện, dù chỉ trên mặt trận kinh tế.
Ngô Nhân Dụng
0 nhận xét:
Đăng nhận xét