Đọc kết quả lấy phiếu tín nhiệm của Quốc hội

Nguyễn Văn Tuấn

Thế là Quốc hội đã công bố kết quả lấy phiếu tín nhiệm 50 nhân vật trong Chính phủ (1). Đọc qua kết quả này cũng thú vị. Nhưng nếu phân tích như cách làm của VNexpress thì sẽ không nói hết "câu chuyện" được, vì chưa xem xét đến trọng số của 3 loại phiếu tín nhiệm, và chưa so sánh với kết quả năm ngoái. Tôi thử đọc lại kết quả năm nay và so sánh với năm ngoái thì thấy một xu hướng rất thú vị: 16 (35%) người có điểm giảm, 2 người không thay đổi, và 28 người (61%) có điểm gia tăng.

Xin nhắc lại là cách mà QH lấy phiếu tín nhiệm là rất lạ lùng (nhưng chúng ta phải sống với cách làm đó). Thang điểm tín nhiệm chỉ có 3 điểm:

• Tín nhiệm cao
• Tín nhiệm
• Tín nhiệm thấp

Phóng viên Reuter mỉa mai gọi cách lấy phiếu như thế này là phường tuồng (2). Nhưng cách họ làm khá nhất quán với năm 2013, và điều đó rất tốt để công chúng có thể so sánh xem các nhân vật trong Chính phủ "làm ăn" ra sao sau một năm bị cho điểm.

Báo chí có vẻ lấy số phần trăm “Tín nhiệm cao” để so sánh, nhưng cách làm này không công bằng. Để minh hoạ, chúng ta có thể xem hai trường hợp sau đây: Ông Phạm Bình Minh và ông Nguyễn Tấn Dũng đều có 320 phiếu "tín nhiệm cao", nhưng không thể nói họ có tín nhiệm tương đương nhau, vì chưa xem xét đến số phiếu "Tín nhiệm" mà ông Minh có 146 và ông Dũng có 96 phiếu; và số phiếu "Tín nhiệm thấp" của ông Minh là 19 so với của ông Dũng là 68.

Do đó, để so sánh công bằng, cần phải định lượng cho từng cá nhân. Ở đây, mấy người trong Quốc hội chỉ cho các điểm “tích cực” (tín nhiệm), nhưng chúng ta có thể hiểu rằng những người đánh giá điểm “Tín nhiệm thấp” có nghĩa là “Không tín nhiệm” và “Rất không tín nhiệm”. Những người cho điểm “Tín nhiệm” có thể phản ảnh cả đánh giá “Không tín nhiệm”. Giả định đằng sau của thang điểm Likert là có một biến số liên tục. Trong trường hợp chúng ta đang bàn, từ “Rất không tín nhiệm” đến

“Rất tín nhiệm” là một dãy số liên tục từ -1 đến +1 (trung bình là 0).

• Rất tín nhiệm cao: trọng số từ 0.5 đến 1 (trung bình là 0.75).
• Tín nhiệm: trọng số từ 0 đến 0.5 (trung bình 0.25)
• Tín nhiệm thấp: trọng số 0 đến -1 (trung bình -0.50)

Do đó, trong trường hợp ông Phạm Bình Minh, với 320 phiếu “Tín nhiệm cao”, 146 phiếu “Tín nhiệm”, và 19 “Tín nhiệm thấp”, chúng ta có thể tính điểm quân bình là:

(320*0.75 + 146*0.25 –19*0.50) / 480 = 0.55

và ông Nguyễn Tấn Dũng:

(320*0.75 + 96*0.25 – 68*0.50) / 491 = 0.48

Nói cách khác, điểm của ông Phạm Bình Minh cao hơn ông Nguyễn Tấn Dũng 0.07 điểm.

Tính tương tự, tôi có bảng sau đây. Bảng này cũng so sánh điểm năm 2014 và 2013, dĩ nhiên là cùng một cách tính. Bảng xếp hạng (theo điểm 2014) có khác biệt khá nhiều so với bảng của VNexpress vì cách tính của tôi có trọng số. Có thể rút ra vài điểm chính từ bảng này như sau:

Tính trung bình, điểm tín nhiệm của năm 2014 chỉ 0.42 với độ lệch chuẩn là 015. Con số điểm trung bình này tăng 0.03 điểm so với 2013. Tuy nhiên, mức độ tăng rất thấp nếu so với độ lệch chuẩn. Nói theo ngôn ngữ "effect size" thì đây là ảnh hưởng rất thấp.

Năm 2014, bà Kim Ngân có điểm cao nhất (0.64), kế đến là ông Trương Tấn Sang (0.61) và Trương Thị Mai (0.61). Tất cả những người còn lại đều có điểm dưới 0.60. Riêng ngài Thủ tướng thì có điểm 0.48, đứng hạng 23/50. Người "đội sổ" năm 2014 là bà Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến (điểm chỉ 0.05)! Người có số điểm thấp khác là ông Bộ trưởng Thể thao & Du lịch Hoàng Tuấn Anh (0.10) và Bộ trưởng Nội vụ Nguyễn Thái Bình (0.11).

Phân tích theo nhóm thì những thành viên Chính phủ có điểm thấp hơn thành viên Quốc hội. Điểm trung bình của các thành viên Chính phủ năm 2014 là 0.37, còn của các thành viên Quốc hội là 0.51.

So sánh với điểm năm 2013, tôi thấy điểm năm 2014 có nhiều dao động. Biểu đồ sau đây cho thấy đa số là có tăng điểm (những điểm nằm trên đường màu đỏ). Thật vậy, trong số 46 người có điểm 2 năm liền (vì ông Nguyễn Thiện Nhân không có trong danh sách năm 2014) thì có đến 28 người (tức 61%) có điểm tăng. Ngược lại, có 16 (35%) người bị giảm điểm, và 2 người không thay đổi.

Người có điểm tăng "ấn tượng" nhất là ông Thống đốc Ngân hàng Nguyễn Văn Bình! Năm 2013 ông này đứng cuối bảng (điểm chỉ 0.02), nhưng chẳng hiểu sao năm 2014, ông này có điểm tăng vọt lên 0.52! Có thể nói ông là người có mức độ tiến bộ cao nhất. Người kế tiếp có điểm tăng cao là ông Đinh La Thăng (tăng 0.29 điểm), Nguyễn Tấn Dũng (tăng 0.26 điểm), Trịnh Đình Dũng (tăng 0.19), Bùi Quang Vinh (tăng 0.16), và Nguyễn Xuân Phúc (tăng 0.13).

Người có điểm giảm mạnh nhất là ông Nguyễn Thái Bình, từ 0.24 năm 2013 xuống còn 0.11 năm 2014. Một người trước đây từng có điểm rất thấp là bà Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cũng giảm từ 0.13 năm 2013 xuống chỉ còn 0.05 năm 2014. Bà Kim Tiến có đến 192 phiếu (tức 40%) "tín nhiệm thấp".

Đứng trước một kết quả phân tích, chúng ta thường có 3 câu hỏi: kết quả này có đáng tin cậy không, chúng ta nên diễn giải kết quả này như thế nào, và chúng ta phải làm gì? Câu trả lời cho câu hỏi thứ nhất là đáng tin cậy, vì số liệu này của Quốc hội cung cấp. Tuy có vài vấn đề nghiêm trọng về sách thức soạn thang điểm, nhưng nhìn chung nó cũng cho chúng ta một "câu chuyện" đằng sau những con số. Chẳng hạn như con số "Tín nhiệm thấp" chắc chắn có thể đọc là "Không tín nhiệm". Bởi vì người ta không được phép lựa chọn "Không tín nhiệm" nên phải dồn hết cho "Tín nhiệm thấp". Kể ra cách thức soạn thang điểm như thế này chẳng những phi khoa học, mà còn thể hiện một sự ngạo mạn và khinh thường công chúng. Ngạo mạn là vì thang điểm là cách nói "Chúng tôi làm như thế, các anh làm gì được tôi". Khinh thường là vì có thể người soạn thang điểm nghĩ rằng công chúng đều ngu dốt, nên mới dám cho ra thang điểm 1 chiều.

Diễn giải kết quả như thế nào? Theo qui ước tính của tôi thì điểm tối đa là 0.75, tức là điểm "tín nhiệm cao". Do đó, con số điểm trung bình 0.42 năm 2014 có nghĩa là chỉ đạt 56% điểm tối đa, tức chỉ trên trung bình một chút. Ngay cả người có phiếu tín nhiệm cao nhất (bà Kim Ngân) cũng chỉ đạt 85% điểm tối đa. Thông thường, điểm ~90% điểm tối đa được xem là "xuất sắc", và chiếu theo qui tắc này thì không một ai trong 50 người chủ chốt của chế độ được điểm xuất sắc.

Tôi thấy kết quả lấy phiếu tín nhiệm năm nay (2014) có phần tăng nhẹ so với năm 2013. Điều này hơi khó giải thích vì tình hình kinh tế - xã hội trong năm qua không được khả quan mấy, vậy mà các đại biểu QH lại cho điểm tăng! Chẳng hạn như trường hợp ông Nguyễn Văn Bình (nhân vật quan trọng trong nền kinh tế), dù nước còn nợ nần chồng chất, nhưng điểm của ông tăng cao nhất. Như vậy, có thể nói rằng những gì đại biểu QH đánh giá chưa chắc tương đồng với cảm nhận của người dân.

Có một điều khá thú vị là số điểm dường như có tương quan nghịch đảo với thực quyền. Nhìn vào bảng điểm, chúng ta dễ nhận ra những người đứng đầu bảng là người ít có quyền (như thường vụ Quốc hội, Phó chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Nước, v.v.), nhưng những người có điểm thấp toàn là người có quyền executive bên Chinh phủ. Chẳng hạn như người có ít thực quyền executive nhất (?) là bà Kim Ngân) cũng là người có điểm cao nhất; ngược lại, người có thực quyền cao nhất về giáo dục và y tế lại là người có điểm thấp nhất. Điều này có thể nói lên rằng đại biểu Quốc hội cho điểm cao những người nói và làm luật, chứ họ không "ấn tượng" với người làm.

Câu hỏi thứ ba có lẽ là quan trọng nhất: phải làm gì với kết quả này? Chẳng lẽ chỉ công bố con số rồi ngưng ở đó, thì hoá ra chỉ là trò chơi tốn tiền. Tuy nhiên, chúng ta là công chúng, không ở vị trí để quyết định, nên chỉ đọc để biết "những điều mắt thấy mà đau đớn lòng". Nhưng các vị ở vị trí quyết định (decision makers) nên suy nghĩ phải làm gì với những người với điểm tín nhiệm chẳng những đã thấp mà còn giảm so với năm trước. "Nhất quá tam", chẳng lẽ để các vị ấy bị đánh giá thấp một lần nữa?

Tóm lại, điểm tín nhiệm năm nay (2014) tuy có khá hơn so với năm trước, nhưng mức độ cải tiến còn quá khiêm tốn. Phân tích ở mức độ cá nhân cho thấy những người có điểm tăng mạnh là ông Nguyễn Văn Bình và Đinh La Thăng, và những người có điểm giảm mạnh là bà Nguyễn Thị Kim Tiến và ông Nguyễn Thái Bình. Số còn lại thì tăng/giảm không đáng kể. Điều thú vị là tính trung bình điểm tín nhiệm của các vị trong Chính phủ thấp hẳn so với điểm của các vị trong Quốc hội. Tuy nhiên, không một vị lãnh đạo nào được đánh giá xuất sắc (đạt 90% điểm tối đa).

Nguồn: FB Nguyen Tuan

_______________

[1] http://vnexpress.net/su-kien/ket-qua-lay-phieu-tin-nhiem-2014/

[2] http://www.reuters.com/article/2014/11/13/us-vietnam-politics-idUSKCN0IX0RX20141113