 |
| Ông Võ Kim Cự, nguyên Chủ tịch UBND Hà Tĩnh, người “có công” đưa Dự án Formosa vào VN |
Nguyễn Quang
Dy
Sau những tai họa giáng xuống đầu người
dân mấy tỉnh miền Trung, xã hội Việt Nam lại càng phân hóa. Thay vì trên dưới
một lòng để chung sức đối phó với thảm họa môi trường và đe dọa chủ quyền, để
chống tham nhũng và cải cách thể chế, thì khủng hoảng lòng tin vẫn là vấn đề
nhức nhối. Tuy quả bom nổ chậm Formosa đã được tháo ngòi, nhưng khối thuốc nổ
vẫn còn đó. Người dân trong vùng bị nạn vẫn “sống trong sợ hãi”. Chủ quyền quốc
gia vẫn đang bị đe dọa. Người ta vẫn hành xử vô cảm và vô minh, như vô can và vô
tội.
Hệ lụy của tai họa môi
trường
Trong khi thực phẩm, hoa quả bị nhiễm độc,
thì nước đóng chai cũng bị nhiễm chì (như vụ URC và C2). Nay không ai còn dám ăn
hải sản và tắm biển Miền Trung (trừ quan chức địa phương diễn trò hề). Nhiều
người dân còn lo xa dự trữ cả nước mắm và muối, trong khi nước biển, nước sông
và không khí đều bị ô nhiễm. Không phải chỉ có “người Trung quốc xấu xí” đầu độc
thế giới, mà người Việt Nam tham lam cũng đang đầu độc lẫn nhau một cách hồn
nhiên. Không biết từ bao giờ người ta đã trở thành tham lam, vô cảm đến tàn
nhẫn. Đồng tiền mất giá không đáng lo ngại bằng mất nhân cách và nhân quyền.
Tình hình đột ngột xấu đi khi chủ quyền
Biển Đông bị đe dọa, mà sự kiện dàn khoan HD 981 là một bước ngoặt (5/2014). Ngư
dân Việt Nam thường xuyên bị “tàu lạ” bắt nạt và khủng bố, mất dần chủ quyền
đánh cá trong vùng biển của mình. Bước ngoặt thứ hai là sự kiện cá chết hàng
loạt tại Vũng Áng và bốn tỉnh Miền Trung (4/2016). Phải mất hơn hai tháng quanh
co và trì hoãn, đến ngày 30/6 chính phủ mới kết luận Formosa là thủ phạm và phạt
500 triệu USD để bồi thường thiệt hại. Nhưng dư luận vẫn thất vọng và bất
bình.
Thứ nhất, dư luận cho rằng số tiền phạt
500 triệu USD mà Chính phủ thỏa thuận với Formosa một cách vội vã, chưa dựa trên
đánh giá toàn diện thiệt hại trước mắt và lâu dài do thảm họa môi trường mà
Formosa gây ra. Con số có thể lớn hơn nhiều.
Thứ hai, nếu hỗ trợ ngư dân Miền Trung
chuyển đổi làm nghề khác (như xuất khẩu lao động…) thì có thể rơi vào bẫy của
Trung Quốc, vì ngư dân sẽ phải bỏ ngỏ Biển Đông để lực lượng “Dân quân Biển”
Trung Quốc kiểm soát. Không những ngành hải sản và du lịch biển của Việt Nam bị
tê liệt, mà an ninh và chủ quyền quốc gia cũng bị đe
dọa.
Thứ ba, không thấy Chính phủ đề cập đến
việc hỗ trợ người dân bị nạn kiện Formosa (về dân sự và hình sự). Trong khi đó,
Bộ luật Hình sự mới vừa được Quốc hội vội vã biểu quyết “dừng áp dụng ngay lập
tức” (trước ngày 30/6). Liêụ có phải vì Điều 79 Khoản 1 và điều 235 Khoản 5 có
thể được vận dụng để kiện Formosa, nên phải hoãn?
Thứ tư, không thấy Chính phủ và các bộ
ngành liên quan nhận lỗi và giải thích về trách nhiệm đối với thảm họa môi
trường, không thấy nói sẽ xử lý thế nào đối với những tổ chức hay cá nhân mắc
sai phạm nghiêm trọng (như thủ tướng đã tuyên bố).
Thứ năm, không thấy Chính phủ xin lỗi hay
giải thích tại sao lại đàn áp bằng bạo lực đối với người dân biểu tình ôn hòa
đòi biển sạch và minh bạch (như thế lực thù địch). Người dân coi hành động trấn
áp này đồng nghĩa với bao che cho Formosa.
Đấu tranh quyền lực và
chống tham nhũng
Tuy Đại hội Đảng và bầu cử Quốc hội đã
“tạm xong”, nhưng đấu tranh quyền lực còn tiếp diễn. Những động thái “chống tham
nhũng” gần đây cho thấy những người thuộc cơ chế quyền lực cũ (hay nhóm lợi ích)
đang là đối tượng bị “chỉnh lý”, để cơ chế quyền lực mới củng cố thế lực.
Sau khi xử lý vụ phó chủ tịch Hậu Giang
Trịnh Xuân Thanh (về chiếc xe Lexus gắn biển Xanh bất minh) và vụ Bộ trưởng Bộ
Công thương Vũ Huy Hoàng (đã điều chuyển con trai vào các chức vụ bất minh),
cuộc “chính lý” vẫn đang tiếp diễn. Trong bối cảnh Trung Quốc đang tập trận quy
mô lớn tại Biển Đông (5-11/7) để răn đe trước khi Tòa án Thường trực (PCA) ra
phán quyết về tranh chấp Biển Đông (12/7), hội nghị Trung ương 3 (từ 4/7) đang
bàn về vấn đề nhân sự “hệ trọng”. Đáng lưu ý là nguyên phó chủ tịch Bà Rịa-Vũng
Tàu Phan Thanh Bình đã bị truy tố về “sai phạm quản lý đất đai”. Ông Bình là
người đã tổ chức mít tinh phản đối Trung Quốc đem dàn khoan HD981 vào Biển Đông
(5/2014) nên đã bị cách chức. Liệu việc xử lý ông Phan Thanh Bình mà không xử lý
các cá nhân có trách nhiệm đã mắc sai phạm nghiêm trọng trong vụ bê bối Formosa
có phải là một tín hiệu đáng suy nghĩ?
Ngoài ra, hội nghị TƯ 3 chắc sẽ phải bàn
đối sách của Việt Nam về tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông, trước khi Tòa án
Thường trực (PCA) phán quyết về vụ kiện của Philippines. Việt Nam phải có thái
độ trước phán quyết của PCA, không thể lẩn tránh, vì đây là thước đo đánh giá và
phân biệt thái độ của các nước ASEAN “xoay trục” về phía nào. Để đối phó với
phán quyết của PCA, Trung Quốc đã tìm mọi cách phân hóa và lôi kéo được sự ủng
hộ của 3 nước ASEAN là Campuchia, Lào và Brunei (tại khu vực Đông Nam Á).
Việt nam có thể trì hoãn, không dám kiện
Trung Quốc ra PCA như Philippine đã làm, vì sợ “nhạy cảm” (hay nói cách khác là
sợ Trung Quốc). Nhưng nếu Việt Nam không dám kiện Formosa hoặc nếu không hỗ trợ
pháp lý cho người dân bị nạn kiện Formosa (như các nước khác đã làm), là vô cùng
dại dột và không thể biện minh. Kiện về môi trường là một việc khó khăn và phức
tạp nhưng được lòng dân, và được quốc tế ủng hộ. Vì vậy, phải kết hợp “nhà nước
và nhân dân cùng làm”, phải kết hợp chặt chẽ giữa quốc gia với quốc tế, phối hợp
“ba mặt giáp công” là mặt trận pháp lý, khoa học và truyền thông.
Đây không phải là lần đầu tiên. Năm 2008,
với sự hỗ trợ của Hội Luật gia Đồng Nai và Đoàn Luật sư Bà Rịa-Vũng Tầu, nông
dân 3 tỉnh Đồng Nai, t/p Hồ Chí Minh, Bà Rịa-Vũng Tàu đã kiện công ty Vedan vì
đã xả chất thải độc ra sông Thị Vải. Cuối cùng Vedan đã phải bồi thường 119,5 tỷ
VNĐ cho Đồng Nai, 45,7 tỷ VNĐ cho t/p Hồ Chí Minh, 53,6 tỷ VNĐ cho Bà Rịa-Vũng
Tầu. Năm 2015, trong vụ kiện BP làm tràn dầu ra vịnh Mexico, BP đã phải bồi
thường cho Mỹ 18,7 tỷ USD và chi phí 54 tỷ USD để khắc phục hậu quả môi trường.
Theo luật sư Trần Quốc Thuận (nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội), điều mà
người dân Miền Trung cần làm lúc này là thu thập đủ chứng cứ để kiện Formosa.
Đến ngày 30/6/2016, chính phủ mới công bố
nguyên nhân và thủ phạm gây ra thảm họa môi trường, nhưng các nhà khoa học và
điều tra đã biết từ lâu, tuy không được phép công bố. Ngày 22/4/2016, thiếu
tướng Nguyễn Xuân Lý, cục trưởng C49 (phòng chống tội phạm môi trường) cho biết,
“phía C49 không thể phát ngôn ngay được vì ảnh hưởng tới nhiều vấn đề khác”.
Điều đó có nghĩa C49 đã biết nhưng không được nói.
Về số tiền Formosa đền bù thiệt hại, có
nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến thắc mắc tại sao con số 500 triệu USD lại tròn
trĩnh như vậy? Dựa trên cơ sở nào? Theo thông báo thì đến 30/6/2016 chính quyền
Hà Tĩnh mới lập ra “Hội đồng đánh giá thiệt hại do Formosa gây ra”. Nếu con số
đó là của Formosa đưa ra, thì có hợp lý hay không? Theo cách tính của một chuyên
gia môi trường (để tham khảo) thì tổng thiệt hại vật chất và tinh thần của thảm
họa này phải là 690.69 triệu USD, nếu tính theo chuẩn của US EPA (Environalental
Protection Agency), và ước tính phải mất khoảng 69 tháng mới có thể đánh giá
được hết thiệt hại.
Những lỗ hổng về truyền
thông
Thảm họa môi trường đã trở thành thảm họa
truyền thông và khủng hoảng lòng tin. Người ta hay nói “mất lòng tin là mất tất
cả”. Vậy lòng tin từ đâu?
Từ trước đến nay chưa có một vấn đề nào có
thể lôi kéo được sự quan tâm và bức xúc của cộng đồng người Việt trong nước và
ngoài nước nhiều đến thế, không phân biệt trí thức – khoa học hay người dân lao
động, không phân biệt báo chí “lề phải” hay “lề trái”. Vì môi trường là vấn đề
“trung tính”, không có “thế lực thù địch” nào có thể xúi dục. Đây là vấn đề toàn
cầu và vấn đề sống còn của nhân loại, nên không có nhà nước nào lại dại dột đàn
áp và bịt miệng dư luận. Đây là vấn đề phải tranh thủ sự giúp đỡ của quốc tế
(như một nghĩa vụ toàn cầu), nhất là về mặt khoa học, pháp lý và truyền thông.
Từ chối sự giúp đỡ của quốc tế để đối phó với một thảm họa môi trường là vô cùng
dại dột và không thể biện minh.
Ngày 20 và 25/6/2016, kênh truyền hình Đài
Loan PTS đã phát chương trình phóng sự điều tra dài 60 phút “Viêt Nam: Cái chết
của cá” nói về nguyên nhân cá chết tại vùng biển Miền Trung mà Formosa là nghi
phạm chính. Chương trình này đã gây chấn động dư luận Đài Loan, tác động đến
chính giới. Tuy nhiên, khi PTS vào Việt Nam làm chương trình này có lẽ không
được sự ủng hộ của cơ quan chức năng và sự phối hợp của Đài truyền hình Trung
ương hay địa phương, mà phải “làm chui”, (với sự hỗ trợ của vài nhà báo “lề
trái”).
UDN (United Daily News) là tờ báo lớn thứ
3 Đài Loan, với đường lối biên tập ủng hộ liên minh chính trị do Quốc Dân Đảng
(KNT) cầm đầu, đã bị thua Đảng Dân Tiến của bà Thái Anh Văn trong cuộc tổng
tuyển cử (1/2016). Vừa rồi, báo UDN đã đưa tin chính phủ Việt Nam cấm xuất cảnh
hai lãnh đạo của Formosa nhằm gây áp lực buộc họ phải chịu nhận trách nhiệm vụ
cá chết tại Vũng Áng. Tuy nhiên, Formosa “không xác nhận” tin
này.
Trong khi đó, phóng viên kênh truyền hình
PTS của Đài Loan bình luận, “Nếu quả thật không có chuyện cấm xuất cảnh (là một
việc rất nghiêm trọng) thì lẽ ra Formosa phải phủ nhận và tuyên bố thông tin đó
là sai sự thật. Đằng này, họ lại chỉ úp mở “không xác nhận” thông tin. Dù sự
thật thế nào, chính phủ Việt Nam cũng cần lên tiếng vì hiện đang có dư luận xì
xào rằng phía Việt Nam “phá án” bằng “nghiệp vụ Bắc Giang” (tức ép cung). Nếu
UDN đặt điều thì Việt Nam hoàn toàn có thể kiện UDN vì họ đã vu khống chính
phủ.
Để hội nhập quốc tế, việc kết nối quốc tế
về truyền thông là một việc cần làm vì đây là một khâu yếu của Việt Nam. Trong
khi đó, cần tránh những tranh cãi gây tai tiếng và chia rẽ nội bộ mà dư luận hay
gọi là hiện tượng “đấu tố” lẫn nhau hay “ném đá” hội đồng. “Khôn nhà dại chợ”
chỉ có lợi cho các thế lực thù địch. Sự cố truyền thông của chương trình VTV “60
phút mở” do nhà báo Tạ Bích Loan chủ trì, với một số đồng nghiệp khác, là một ví
dụ. Gần đây cuộc “bút chiến” trên mạng giữa Biên tập viên Lê Bình của VTV 24,
với luật sư Trần Vũ Hải, là một ví dụ khác. Các sự cố đáng tiếc này bộc lộ những
lỗ hổng về truyền thông.
Tuy nhiên, có những dấu hiệu đáng mừng là
một số báo chí Viêt Nam (như Zing.Vn) đã cử phóng viên sang Đài Loan điều tra và
làm phóng sự. Phóng viên của Zing đã gặp gỡ phỏng vấn các nghị sĩ Quốc hội, các
tổ chức Xã hội Dân sự và người dân Đài Loan về những gì liên quan tới Formosa
(cả ở Đài Loan lẫn Việt Nam).
Bà Su Chih-feng, một nghị sỹ đảng cầm
quyền Dân Tiến, cựu thị trưởng Vân Lâm (thủ phủ của Formosa và tâm điểm của ung
thư) đã nói rằng Formosa là “quái vật khổng lồ”, phải cẩn trọng và cứng rắn với
họ để tránh những rủi ro, vì quyền lực của họ rất lớn đối với chính quyền. Trong
9 năm làm thị trưởng Vân Lâm (2005-2014) bà Su đã từng lên tiếng từ chối dự án
thép hàng tỷ đô của Formosa vì nguy cơ ô nhiễm cao. Bà Su khuyên nên kiểm soát
chặt không cho họ đốt than cốc gây ô nhiễm nghiêm trọng. Trước khi hoạt động,
chính phủ phải buộc họ thỏa thuận xử phạt thế nào nếu xẩy ra ô nhiễm hoặc gây ra
bệnh tật.
Một nghị sỹ Đài Loan khác, ông Kuen-yuh Wu
cho biết đã kêu gọi Formosa phải giải trình về vụ cá chết và cho biết nhiều
người ở Đài Loan đang kiện Formosa vì tỷ lệ ung thư tăng. Ông nói khi Formosa
tới các nước khác để đầu tư họ phải thực hiện các trách nhiệm xã hội chứ không
chỉ làm ăn kiếm lợi. Họ phải quan tâm đến các vấn đề như ô nhiễm, quyền con
người, quyền người lao động. “Formosa là trường hợp cá biệt. Thật đáng tiếc là
chuyện này đã xẩy ra. Chúng tôi cũng quan ngại về hành vi của Formosa ở Việt
Nam. Đó cũng là lý do chúng tôi muốn giám sát hơn nữa hoạt động của công ty này
ở nước ngoài. Formosa có ảnh hưởng rất lớn đến chính phủ Đài Loan trong quá khứ.
Nhưng tôi tin chính phủ mới sẽ không chấp nhận kiểu ảnh hưởng thế này và sẽ kiểm
soát tập đoàn này tốt hơn…”
Có thể hiểu Formosa đang hết thời. Tuy
trước đây họ có thể thao túng chính phủ Đài Loan (cũng như Việt Nam) nhưng
“thành tích” hủy hoại môi trường của họ quá lớn, nên uy tín của họ đã xuống quá
thấp, ở Đài Loan cũng như các nơi khác trên thế giới. Nếu Việt Nam tiếp tục bao
che cho họ theo kiểu “phạt cho tồn tại” là vô cảm và vô minh. Chủ nghĩa tư bản
hoang dã và chủ nghĩa xã hội thân hữu đang trở thành kẻ thù của nhân loại tiến
bộ.
Những lỗ hổng về khoa học
và pháp lý
Nghị sỹ Kuen-yuh Wu nói với phóng viên
Zing rằng cho đến giờ ông vẫn chưa được đọc báo cáo điều tra, những gì ông biết
chỉ dừng trên thông tin báo chí đưa như việc xuất hiện xyanua và phenol. Chưa
tiếp cận được báo cáo thì ông không biết nồng độ xyanua trong nước ra sao và vì
vậy khó đưa ra được kết luận của mình. Với độ dài đường ống thải hiện nay, chất
độc chỉ lan ra được 47km, vì vậy nồng độ chất độc phải cao lắm mới lan ra tới
300km. Bộ TN&MT giải thích rằng khi xyanua và phenol kết hợp trở thành “tấm
chăn” khổng lồ hút nhiều chất độc khác nên làm cá chết trên diện rộng. “Xyanua
là rất độc và nguyên nhân cá chết hẳn là do xyanua, nhưng xyanua khi kết hợp lan
rộng đến thế nào thì cần phải đọc báo cáo chi tiết. Là chuyên gia về độc tố học,
tôi chưa từng đọc thấy tài liệu nào nói đến trường hợp hút các chất độc khác
kiểu này”. Nói cách khác, ông ta chưa được thuyết phục.
Một chuyên gia khác là kỹ sư Nguyễn Minh
Quang cũng khuyên là nên công bố các tài liệu khoa học và báo cáo điều tra để có
cơ sở thuyết phục. Kết quả phân tích các mẫu nước thu thập trong khu vực Lăng Cô
ngày 15/4/2016, trong khi có hiện tượng cá chết hàng loạt ở đây, đã bác bỏ lập
luận của phía Việt Nam vì cả hai chất phenol và xyanua không được phát hiện
trong tất cả các mẫu nước. Ngược lại, 5 trong 6 mẫu nước thu thập được có chứa
NH4 với nồng độ từ 0,154 đến 0,416 mg/L. Với nồng độ đó, cá biển có thể chết
ngay lập tức vì nồng độ an toàn của ammonia/ammonium cho cá nước mặn là zero… Do
đó, không có một độc tố nào hiện diện trong cá chết vì
ammonia/ammonium.
Theo ông Quang, giả sử hơn 50% mẫu cá chết
thu được thật sự chết vì phenol và xyanua, như tuyên bố của Bộ trưởng Trần Hồng
Hà, thì mức độ chính xác của nguyên nhân chỉ là 50% và gián tiếp thừa nhận rằng
có một “yếu tố cực độc” khác đã giết số mẫu cá chết còn lại. Nếu kết quả phân
tích mẫu cá không được công bố, thì bất cứ ai cũng có thể giả thiết rằng chính
“yếu tố cực độc” kia đã giết chết hàng loạt cá biển miền Trung, và lập luận này
có cơ sở khoa học vì ammonia/ammonium được phát hiện trong nước biển ở nồng độ
có thể giết chết cá, mặc dù ở cách xa nguồn nước thải trên 250 km. Nếu giả thiết
này là đúng thì mức độ chính xác về nguyên nhân cá chết do phía Việt Nam đã công
bố là “con số không!”
Ông Quang cũng khuyến nghị nên soát xét
lại giấy phép xả thải của Formosa để lấp tất cả “kẽ hở pháp luật,” vì theo Bộ
trưởng Trần Hồng Hà có thể nói “ta chưa tiên liệu được các chất thải của
Formosa”. Cái cần giám sát nhất là từ luyện cốc, cần có hệ thống kiểm soát đạt
“tiêu chuẩn 52”, nhưng vì đang trong giai đoạn chạy thử, nên chưa cơ quan nào
được vào, chỉ khi nào họ đã vận hành rồi thì mới vào. Đây là kẽ hở pháp luật. Ta
chưa kiểm soát được. Đáng ra phải đáp ứng tiêu chuẩn 52. Hệ thống quan trắc cũng
chưa quan trắc được phenol, xyanua do pháp luật còn lỗ hổng, không có giám sát
trong quá trình giám sát, thử nghiệm. Vì vậy, ông Quang đề xuất cách tốt nhất là
lưu giữ lại nước thải ở hồ chứa tạm và chỉ được xả ra môi trường khi nào hội đủ
tiêu chuẩn được ghi trong giấy phép qua kết quả phân
tích.
Nói cách khác, đấu tranh trên ba mặt trận
khoa học, pháp lý, và truyền thông còn tiếp diễn, và cần sự trợ giúp của quốc
tế. Kết luận của Chính phủ mới chỉ là bước đầu. Các nhà khoa học cần tiếp tục
điều tra và phản biện để có cơ sở kiện formosa. Nếu Việt Nam nhận tiền phạt “cho
phép tồn tại” thì sẽ mắc bẫy Formosa và các thế lực bất minh. Đấy là cách mà lâu
nay họ vẫn làm. Xét cho cùng, Formosa chỉ là bề nổi của tảng băng
chìm.
Vô cảm và vô
can
Trong khi thảm họa môi trường Miền Trung
được Chính phủ kết luận là do Formosa gây ra, thì Hà Tĩnh có tới 16 trung ương
ủy viên (số lượng nhiều vô địch toàn quốc). Trong đó có hai người đứng đầu hai
bộ quan trọng nhất đối với các dự án đầu tư là Bộ KH&ĐT và Bộ TN&MT. Cơ
cấu nhân sự bất thường này có liên quan gì đến Formosa không? Chẳng lẽ Hà Tĩnh
có nhiều nhân tài như vậy? Hay đó là phần thưởng cho sự đóng góp của tỉnh vào
thảm họa này? Ông Võ Kim Cự (nguyên Chủ tịch/Bí thư Hà Tĩnh) là người có công
rước Formosa vào Việt Nam đầu tư, và ban phát nhiều ưu đãi đặc biệt (thậm chí
sai phạm quy định) thì nay vô can. Ông Cự vẫn là Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã
và đại biểu quốc hội.
Liên quan đến những nội dung sai phạm, ông
Võ Kim Cự và các lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh đã thừa nhận kết luận của Thanh tra Chính
phủ là khách quan và cam kết sẽ “nghiêm túc tiếp thu, khắc phục, chấn chỉnh
những sai phạm”. Ông Cự cho biết, “Có cái đã xử lý, có cái đang xử lý và sẽ xử
lý một cách nghiêm túc những khuyết điểm trên”. Không hiểu ông Cự “xử lý và khắc
phục” thế nào thảm họa môi trường (và có thể là thảm họa an ninh). Nếu ông Cự và
các quan chức khác có liên quan mà vô can, thì sẽ còn nhiều ông Cự khác và còn
nhiều Formosa khác. Tại sao các quan chức địa phương có thể rủ nhau đi ăn hải
sản và tắm biển sau khi góp phần để xảy ra thảm họa môi trường này? Thật vô cảm
và vô minh!
Trong khi đó người dân địa phương bị nạn ở
Hà Tĩnh sống ra sao? Cả nước quan tâm và đồng cảm với thảm cảnh cá chết do biển
nhiễm độc, ngư dân mất nguồn sinh sống và mất luôn ngư trường truyền thống bao
đời nay. Nhưng chưa hết, hệ quả của dự án Formosa còn có những thảm cảnh và góc
khuất mà nhiều người không biết, nếu thiếu truyền thông hay vô cảm. Nhà báo Trần
Đăng Tuấn đã “giận run người” khi biết tin 155 học sinh thôn Đông Yên (xã Kỳ
Lợi, thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh) bị thất học do tái định cư. Theo báo Một Thế giới
(25/6/2016), bố mẹ các em chưa đi tái định cư và chính quyền yêu cầu các em phải
đi học tại các trường trên khu vực tái định cư (cách nhà tới 25 km) nên các em
thất học. Một số giáo viên tình nguyện tổ chức dạy các em trong khi chờ đợi, đã
bị chính quyền quy tội “làm trái pháp luật”. Họ nơm nớp “sống trong sợ hãi” như
tội phạm vì bị công an xã liên tục “triệu tập”.
Ông Nguyễn Hữu Sum, Trưởng phòng Giáo dục
và Đào tạo Thị xã Kỳ Anh khẳng định với báo chí: “Theo quy định của Luật giáo
dục và Điều lệ Trường Tiểu học, THCS thì việc mở lớp dạy học mà không được sự
cho phép của chính quyền địa phương và cơ quan hữu quan, đặc biệt là sử dụng đội
ngũ chưa đủ tiêu chuẩn để lên lớp là vi phạm pháp luật”. Nếu nói như vậy thì Cụ
Hồ ngày trước đã “vi phạm pháp luật” vì dám phát động “bình dân học vụ”! Trong
khi những người cầm quyền sai phạm nghiêm trọng vẫn vô can, và những tỷ phú gây
ra thảm họa môi trường được “khoan hồng”, thì những giáo viên tình nguyện và học
sinh cơ nhỡ lại trở thành tội phạm “vi phạm pháp luật” chỉ vì là nạn nhân của
Formosa, chỉ vì muốn học. Nếu nói “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại”
thì họ đang đánh ai đây?
Thay vì xin lỗi dân và giải thích với dư
luận sẽ xử lý như thế nào những cá nhân mắc sai phạm gây ra thảm họa môi trường
(như thủ tướng đã nói), thì Chính quyền tiếp tục dọa trấn áp để bịt miệng dư
luận, với lý do “các thế lực thù địch” xui khiến. Thế lực thù địch nào xui khiến
các giáo viên và học sinh cơ nhỡ muốn được học? Ai là thù địch?
Trong khi đó du lịch Trung Quốc đang tràn
vào Việt Nam, gây ra nhiều bất ổn (cả về số lượng lẫn tính chất phức tạp). Đây
là một hệ quả tất yếu của mối quan hệ Trung-Việt đầy bất ổn. Tuy chưa đến mức
báo động, nhưng đây là một vấn đề đáng lo ngại, nếu đặt nó bên cạnh những vấn đề
bất ổn khác như hàng vạn người lao động Trung Quốc đang sinh sống tại các khu
vực có các dự án khủng của Trung Quốc tại Miền Trung (như Vũng Áng). Việc Trung
Quốc vừa lập Tổng Lãnh sự quán tại Đà Nẵng cũng là một câu hỏi đáng suy nghĩ
trong bối cảnh Biển Đông đang nóng lên từng ngày trước phán quyết của PCA.
Việc Formosa gây ra thảm họa môi trường
làm cá chết, buộc chính phủ phải di dân và mất biển, có phải là một ý đồ lâu
dài đối với Việt Nam? Thời điểm gây ra cá chết hàng loạt làm khủng hoảng xã hội
trước chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Obama, có phải là một ý đồ trước mắt
để cản đường quan hệ Việt-Mỹ? Việc Formosa chiếm cảng nước sâu Sơn Dương tại
Vũng Áng có liên quan gì tới chiến lược của Trung Quốc tại Biển Đông?
Đầu tư và bảo vệ môi
trường
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan,
trong hơn hai tháng qua, để bắt được Formosa cúi đầu nhận tội, Chính phủ Việt
Nam đã có nỗ lực rất lớn. Tuy nhiên, vẫn còn 2 vấn đề lớn chưa được giải đáp
thỏa đáng. Thứ nhất, nếu Formosa khẳng định nguyên nhân xả thải làm nhiễm độc
biển là do lỗi của các nhà thầu phụ, thì các nhà thầu phụ này là ai? Chính phủ
Việt Nam cần biết đích danh các nhà thầu phụ đó để có biện pháp xử lý thích
đáng. Formosa nó là do sự cố chập điện, vậy chập điện là vô tình hay cố ý? Thứ
hai, những cá nhân và tổ chức nào của Việt Nam có trách nhiệm trong vụ việc này
vì đã buông lỏng quản lý, giảm sát, hoặc đưa ra nhiều “ưu đãi” vượt quá mức quy
định cho Formosa, để họ gây ra thảm họa môi trường?
Chính phủ Việt Nam phải lập ra các tổ chức
giám sát để theo dõi thực hiện những cam kết mà Formosa đã tuyên bố, như bồi
thường thiệt hại kinh tế cho người dân, đảm bảo xử lý triệt để chất thải độc
trước khi thải ra môi trường, phối hợp với các bộ ngành và các tỉnh miền Trung
xây dựng các giải pháp đồng bộ, không để xảy ra sự cố môi trường tương
tự.
Từ nay, những dự án lớn phải do chính phủ
Trung ương quyết định, chứ không để cho chính quyền địa phương quyết định nữa.
Phải điều hòa mục tiêu phát triển quốc gia để tránh tình trạng các địa phương
đua nhau đầu tư phát triển bằng mọi giá, với những dự án chưa thẩm định kỹ, với
các cán bộ yếu kém đưa ra những quyết định bất minh.
Tuy “mất bò mới lo làm chuồng”, nhưng vẫn
phải điều chỉnh chính sách đầu tư. Không chấp nhận những dự án có nguy cơ gây ô
nhiễm môi trường cao. Không nên tin vào lời hứa của các nhà đầu tư, mà coi nhẹ
thẩm định dự án. Phải kiên quyết xử lý nghiêm những cá nhân, tổ chức nào sai
phạm trong vụ Formosa, nhằm răn đe các trường hợp tương tự không để xảy ra nữa.
Vì vậy, không thể để cho những cá nhân, tổ chức này vô
can.
Lời
cuối
Nhiều người ngạc nhiên tại sao Formosa lại
liều lĩnh đến phi lý khi đầu tư 10 tỉ USD (sau tăng lên 28 tỷ) cho một dự án
thép có công suât 7,5 triệu tấn/năm (sau tăng lên 22 triệu tấn). Điều này là cực
kỳ rủi ro vì giá thép đã giảm 200%. Vậy lý do thực sự là gì? Người ta có lý do
để nghi ngờ là China Steel mượn danh Formosa để chuyển dịch sản xuất thép từ
quặng tới thép thô vốn là khâu tốn kém nhất và ô nhiễm nhất sang Việt Nam, để
cắt giảm chi phí và để tránh ô nhiễm môi trường Đài Loan. Nhưng Formosa và China
Steel không thể tự mình làm được điều đó nếu không có các quan chức tham nhũng
Việt Nam vô cảm và vô minh.
Thảm họa môi trường do Formosa gây ra tại
Miền Trung còn lớn hơn sự kiện Trung Quốc đem dàn khoan HD981 vào hải phận Việt
Nam tại Biển Đông (5/2014), là một bước ngoặt gây khủng hoảng quan hệ
Trung-Việt. Formosa là một quả bom nổ chậm và là một tử huyệt đối với Việt Nam,
cả về môi trường lẫn an ninh. Muốn vô hiệu hóa quả bom nổ chậm và tử huyệt này,
phải “xoay trục” để thoát Trung và cải cách thể chế. Muốn khắc phục sai phạm dẫn
đến thảm họa môi trường (và an ninh) thì việc chống tham nhũng và kiểm soát các
nhóm lợi ích phải đi đôi với cải cách thể chế.
Nguyễn Quang
Dy
0 nhận xét:
Đăng nhận xét