Dân giận dân làm vè

Nguyễn Vũ

Học cao cũng viết vè được. Học thấp cũng soạn vè được. Ngay cả không biết chữ đặt vè vẫn hay.

Chính vì vậy mà vè đã là phương tiện xả giận, đã tức, hay giảm "stress" cho đại khối quần chúng Việt Nam đã từ lâu lắm lắm. Theo Đại Nam quốc âm tự vị, vè đơn giản là cách nói chuyện khen chê có vần điệu. Còn câu dài câu ngắn gì cũng được. Đoạn gồm 4 câu, 6 câu hay cả trăm câu cũng đều được hân hoan đón nhận. Người nghe và lập lại cũng chẳng cần quan tâm đến tác giả là ai hay những ai.

Có lúc vè lên cấp thành hát giặm, nói lối, v.v... cho giới văn nghệ sĩ. Có lúc vè đi xuống thành đồng dao cho các em nhỏ, đặc biệt là các em chăn trâu. Có lúc vè đi vào đời để nói về người thật việc thật. Có lúc vè bay luôn vào lãnh vực triết lý, đạo lý, và để lại những bài học luân lý cho dân gian dễ nhớ, dễ hành.

Tóm lại là thành phần nào trong xã hội cũng xài vè và "phê" vì vè.

Vè còn vượt thời gian, sống với dân tộc Việt qua mọi lúc thăng trầm. Nhưng có lẽ trong suốt dòng lịch sử đó, các bài vè hay nhất và được lưu truyền lâu nhất thường xuất hiện khi người dân giận nhất, uất ức nhất.

Những năm tháng sưu cao thuế nặng thời thực dân Pháp cai trị nước nhà đã có những bài vè tiêu biểu như sau:

Hỡi trời cao đất dày!
Thuế sao nặng thế này?
Làng xóm đành bóp bụng,
Bán đìa nộp thuế tây.
Từ thượng mục, hạ hào,
Trống mõ nện lao nhao.
tiền phải mau đem nộp,
Ba đồng, thêm sáu hào.
Tuần đinh như thiên lôi,
Lý trưởng mắt ốc nhồi
Mồn đe nẹt, quát chửi,
Sao ra tiền ông xơi!

Và nếu bay thẳng đến hiện tại, vè đang tiếp tục sống hùng sống mạnh trong dân gian Việt Nam dưới thời XHCN. Có lẽ cũng lại quá giận, quá uất ức mà những bài vè đặc sắc như bài sau đây lại xuất hiện khắp nơi:

Lâm tặc lắm tiền là Đoàn Nguyên Đức
Trí mà không thức là Ngô Bảo Châu
Anh dũng sống lâu là Võ Nguyên Giáp
Sặc mùi ba láp là ông Đỗ Mười

Chưa nói đã cười là Nguyễn Minh Triết
Giả danh Mác xít là Lê Khả Phiêu
Tham nhũng làm liều là cậu y tá (3D)
Con người trí trá là Nguyễn Sinh Hùng

Ăn nói lừng khừng là Tô Huy Rứa
Không bộ nào chứa là Nguyễn Thiện Nhân
Vì gái quên thân là Nông Đức Mạnh
Thức thời, né tránh là Nguyễn Hải Chuyền

Miệng lưỡi dịu mềm là Vương Đình Huệ
Thiểu năng trí tuệ là Đinh La Thăng
Định hướng tối tăm là Nguyễn Phú Trọng
Trường kỳ thủ đoạn là Lê Đức Anh

Phát biểu lăng nhăng là Phạm Vũ Luận
Quen đánh giặc miệng là Trương Tấn Sang
Hán tặc chính danh là Hoàng Trung Hải
Ăn vụng nói dại là Đinh Thế Huynh
Nhiều vợ lắm con là Chú Lê Duẩn!

(Nguồn: Internet)

Hay có những bài vè gói ghém toàn bộ nội các của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng như bài sau đây:

Vè vẻ vè ve

Nghe vè bộ trưởng

Đầu tiên cứ tưởng

Có nhiều chuyện hay

Không ngờ hôm nay

Ngọn gió đã đổi.

Y như con rối

Lăng xa lăng xăng

Là Đinh La Thăng

Việc làm trấn trớ

Nói ngược nói xuôi

Thiên hạ mắc cười

Là Vương Đình Huệ

Mới rồi nghe kể

Chuyện PVN

Làm ăn tèm lem

Thanh tra vạch mặt

Thế là sắp đặt

Thanh minh thanh nga

Các báo ngợi ca:

Họ sẽ…tự …xử!

Tưởng là tự tử

Mừng ơi là mừng.

“Tôi thích bình thường”

Là Phạm Vũ Luận

Lúc nào cũng bận

Là Nguyễn Thiện Nhân

Ăn nói lần khân

Là Nguyễn Xuân Phúc

Người chuyên đi húc

Là Huỳnh Phong Tranh

Ông Hoàng Tuấn Anh

Gật gật, “được được…”

Nói xuôi nói ngược

Là Hà Hùng Cường

Tăng giá (giữ lương)/

Huy Hoàng họ Vũ

Theo lề thói cũ

Là ông Nguyễn Quân

Không cần phải nhanh

Làng nhàng là được.

(Nguồn: Internet)

Đặc biệt trong vài năm gần đây, với sự xuất hiện của cuốn Sát thủ đầu mưng mủ của tác gỉa Thành Phong, được coi là "hiện tượng xuất bản" của năm 2011, vè được cô đọng hơn nữa. Đa số chỉ còn những câu 4 chữ. Và chỉ cần 4 chữ đã đủ để người nói và người nghe hiểu nhau rồi cùng hỉ hả cười vì giải tỏa được bức xúc dù chỉ trong phút giây trong cuộc đời "nhìn đâu cũng thấy đảng" của họ hiện nay.

Thí dụ như nói tới quốc hội ngày nay, ai muốn viết dài thành biểu ngữ kể tội như trong hình sau đây của bà con dân oan cũng được. Nhưng trong câu chuyện hàng ngày, đa số dân chúng chỉ cần nhắc tới 4 chữ Quốc hội phản bội là đủ hiểu nhau.

Trong vòng những bà con dân oan mất đất, mất nhà đi khiếu nại lây lất năm này sang tháng khác, những câu 4 chữ sau đây rất phổ thông:

-  Cán bộ giữ hộ

-  Tiếp dân bất nhân

Còn đại khối dân chúng, chứ không riêng gì bà con dân oan, nay đã rất quen với:

- Nhà nước ăn trước

- Trung ương thấu xương

- Chủ tịch mắc dịch

- Đảng ủy như quỉ

- Tòa án xứ mán

- Đồng chí mở ví

Và cũng chỉ cần vài câu 4 chữ, người dân có thể mô tả cả guồng máy cai trị họ:

- Thư ký có lý - Thủ Trưởng có thưởng - Quan tòa có quà

- Công an phải gian - An ninh phải xinh - Lãnh đạo phải xạo

Đặc biệt giữa những bước chân biểu tình phản đối Trung Quốc xâm lược trong thời gian qua, người ta cũng nghe:

- Nước lạ hèn hạ

- Chữ vàng lộ hàng.

- "Bắc Kinh quá xinh"  -  Chí Vịnh quá bịnh.

....

Ước mong những câu vè ngắn ngủi tiếp tục đem lại những niềm vui "trái khoáy" cho dân tộc trong những tháng ngày khó khăn, đòi hỏi nhiều nghị lực này. Và chắc chắn, vè sẽ là một phần của sử sách ghi lại công trình tự cứu mình và cứu nước của dân tộc hôm nay.

Nguyễn Vũ