Ngô Nhân Dụng
Nhân dịp đầu năm, Luật sư
Nguyễn Xuân Phước gởi cho bạn bè một truyện vui anh thâu lượm trên các trang
mạng. Tôi xin phép hiệu đính, chú thích cho dễ hiểu hơn đối với quý vị chưa
quen lối văn facebook ngắn gọn.
Sau đây
là câu chuyện Người Tử Tế:
“Ði mua
bao thuốc lá 20k (20,000 đồng tiền Việt Nam), đưa chủ tiệm 50k, được thối lại
40k, đút túi bỏ về. Anh chủ tiệm chạy theo kêu:
- Chú em,
chú để quên không lấy bao thuốc lá nè.
Trên thế
gian vẫn còn nhiều người tử tế, tôi nghĩ mình thật tồi tệ. Xúc động rút tờ 10k
ra đưa lại cho anh:
- Lúc nãy
anh trả dư em 10k này!
Anh chủ
tiệm cũng cảm động:
- Thôi,
chú đưa lại anh bao thuốc lá, anh đổi cho bao thuốc lá thật.
Hành động
của anh lại làm tôi mủi lòng. Trên thế gian sao lại có người cũng thật thà như
mình. Tôi tỏ vẻ hận:
- Anh đưa tờ 50k hồi nãy cho em, em đổi cho anh đồng tiền thật.
- Anh đưa tờ 50k hồi nãy cho em, em đổi cho anh đồng tiền thật.
Cầm tờ
giấy bạc, anh chủ tiệm rơm rớm nước mắt:
- Thôi
chú đưa anh tờ 10 ngàn lúc nãy, anh đổi cho tờ thật.
Hích!
Người ta tốt thế mà mình tồi tệ quá... Tôi rụt rè móc cái điện thoại ra:
- Cái này
của anh, lúc nãy em lỡ tay... xin trả lại.
Anh chủ
tiệm cảm động, tay run run... Anh rút ra một cái ví:
- Cái này
của em, anh cũng xin trả lại em.
Người kể
câu chuyện cười trên giới thiệu màn kịch này diễn ra ở Việt Nam. Tôi không
tin lắm. Không chắc hai nhân vật này là đồng bào mình. Rất nhiều chuyện cười cứ
tưởng do người Việt đã sáng tác ra nhưng thật sự cũng là chuyện ngoại quốc dịch
lại. Trong thế kỷ 20, nhiều câu chuyện được người Hà Nội kể để cười với nhau;
nhưng thực ra là do các du học sinh ở Nga, ở Ba Lan đã nghe rồi phóng tác đem
về, biến chế cho có mùi nước mắm. Chẳng hạn như một chuyện kể có người đứng ở
đầu đường bán những cái bóng đèn chết, tức là cái sợi râu trong đèn đã cháy,
đứt rồi, đèn không sáng được nữa. Có du khách ngạc nhiên hỏi: “Ủa, cái bóng đèn
chết này, ai mua làm gì?” “Có chứ. Họ mua bóng đèn chết giá năm xu, đem vào sở,
thay vô cái bóng đèn còn tốt ở trong sở. Sau đó, báo cáo cấp trên xin cung cấp
bóng đèn mới. Thế là họ cất cái bóng đèn cũ vào túi, đem về nhà dùng! Bỏ ra năm
xu, được cái bóng đèn còn cháy nếu mua thì tốn một đồng, ai ngu mà không mua!”
“Nhưng ai cung cấp cho anh những cái bóng đèn đã chết này để anh bán?” “Thì
cũng chính những người đã mua của tôi, họ đem cái bóng đèn chết ra bán lại, tôi
trả mỗi cái một xu!”
Câu
chuyện trên nhiều người tưởng là do đồng bào ta sáng tác, nhưng thực ra đã được
người Nga kể từ những thập niên 1960, 70. Cho nên, tôi không tin câu chuyện
Người Tử Tế trên đây là chuyện ở nước ta. Sở dĩ có người đem kể, gán cho đồng
bào mình, là vì họ chứng kiến chung quanh có nhiều cảnh giả dối nên muốn thuật
một chuyện ngụ ngôn với ý khuyên răn. Tổ tiên mình ngày xưa vẫn hay làm như
thế. Các cụ Huỳnh Tịnh Của, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Duy Tốn đều đã xuất bản những
chuyện cười, phần lớn có ý khuyên răn. Facebook ngày nay là phương tiện chuyên
chở những bài học răn đời như vậy.
Nhưng khi
đọc những chuyện cười như chuyện Người Tử Tế trên đây, chúng ta cũng không nên
vì thế mà bi quan về đạo đức của dân Việt mình. Ngược lại, mình phải lạc quan.
Người ta đem câu chuyện Người Tử Tế ra kể, chính là một dấu hiệu dân mình biết
thế nào là không tử tế. Ý thức về đạo làm người khiến chúng ta đem những chuyện
người xấu ra kể, để chê cười, tức là có ý khuyên bà con phải sống cho tử tế.
Cũng như khi bản tin những người đi hôi bia ở Biên Hòa được loan báo, biết bao
nhiêu người Việt Nam
tỏ ý phẫn nộ về hành động vô ý thức của một số đồng bào tham lam. Tiếp theo,
bao nhiêu chuyện tử tế xuất hiện. Rất nhiều đồng bào, ở khắp nơi, góp tiền giúp
anh tài xế chiếc xe chở bia bị lật đổ để bồi thường cho chủ. Có bà công khai
bầy tỏ niềm hối hận, thú nhận mình đã tham lam dự vào vụ hôi của đó. Còn ông
tài xế thì công khai từ chối không nhận tiền mọi người quyên góp giúp mình, vì
công ty chủ nhân tha cho ông. Dân Việt Nam vốn là một giống dân biết sống
tử tế với nhau đấy chứ?
Bài trước
trong mục này kể chuyện lá thư của một sinh viên Ðại học Việt Trì thổ lộ, “tôi
chỉ ước sao thầy cô tôi đừng nói dối.” Qua lời tâm sự của bạn trẻ này, chúng
tôi thấy tin tưởng vào đạo đức của giới trẻ nước ta. Ðọc một thanh niên 20 tuổi
viết “...tôi có thể cảm nhận được sự dối trá từ trái tim tôi...” thì chúng ta
có thể tin tưởng rằng các em cùng thế hệ đều biết đâu là thật, đâu là giả dối.
Và 90 triệu đồng bào mình cũng vậy. Cho nên chúng ta có thể tin tưởng rằng đạo
lý của dân tộc Việt Nam
không bao giờ mất. Nhiều người lo lắng rằng tình trạng đạo lý suy vi sẽ kéo
dài, đến khi nước Việt Nam
được sống dưới một chế độ tự do dân chủ cũng khó phục hồi nền luân lý của tổ
tiên. Nhưng chúng tôi không bi quan như thế. Dân tộc Việt Nam đã trải qua
nhiều giai đoạn đạo lý suy vi, xã hội mất kỷ cương, nhưng khi có cơ hội vẫn
phục hồi nhanh chóng.
Ngày cuối
năm, tôi tình cờ mở đọc cuốn Ðại Việt Thông Sử của Lê Quý Ðôn (do Ngô Thế Long
dịch từ chữ Hán, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội in năm 1978). Lê Quý Ðôn viết
sách này vào giữa thế kỷ 18. Ông thuật lại lịch sử nước ta từ thời Lê Thái Tổ,
đầu thế kỷ 15, trải qua một giai đoạn nhà Mạc cướp ngôi nhà Lê, rồi nhà Lê
trung hưng vào đầu thế kỷ 16. Tất nhiên Lê Quý Ðôn viết theo quan điểm của nhà
Lê, coi triều nhà Mạc là ngụy triều. Trong khi chép sử họ Mạc, ông vẫn sử dụng
niên hiệu của các vua nhà Lê.
Nếu là
một sử gia “bôi bác,” chắc Lê Quý Ðôn sẽ chỉ kể những chuyện xấu về họ Mạc mà
thôi. Nhưng phải công nhận Lê Quý Ðôn là người đàng hoàng tử tế, ông rất trung
thành với sự thật. Cho nên, có đoạn ông viết về triều Mạc Ðăng Doanh như sau:
“Ðăng
Doanh thấy trong nước còn nhiều trộm cướp, bèn ra lệnh cấm nhân dân các xứ
không được mang gươm giáo, dao nhọn và các binh khí đi ngoài đường. Nếu kẻ nào
trái lệnh, cho Pháp Ty bắt trị tội.” Chúng ta nhớ vào cuối thế kỷ 15 miền Bắc
nước ta loạn lớn. Vua dâm bạo, quan lại tham ô, các tướng cầm quân ức hiếp vua,
đánh lẫn nhau, nhân dân khốn khổ, Mạc Ðăng Dung nổi bật lên vì đã dẹp được các
tướng lãnh khác; sau đó đã chiếm ngôi. Ðòi con là Mạc Ðăng Doanh thi hành chính
sách nghiêm ngặt để vãn hồi trật tự, cho dân được sống bình an. Kết quả như thế
nào? Lê Quý Ðôn kể tiếp:
“Từ đấy,
những người đi buôn bán chỉ đi tay không, không phải đem theo khí giới tự vệ.
Trong khoảng mấy năm trộm cướp biệt tăm. Súc vật chăn nuôi, tối đến không cần
phải dồn vào chuồng, cứ mỗi tháng kiểm điểm một lần thôi. Mấy năm liền được
mùa, nhân dân bốn trấn đều được yên ổn.”
Chúng ta
nhớ rằng Lê Quý Ðôn chính thức coi nhà Mạc là “ngụy triều.” Cho nên những điều
ông kể không phải là để ca tụng “ngụy.” Ông nói rõ chủ trương viết lịch sử là
để “nêu cao gương người trung tiết” và “răn điều ác,” cho nên những sự kiện ông
nêu ra đều được cân nhắc theo tiêu chuẩn đó. Mà chắc chắn ông không ủng hộ họ
Mạc hay cá nhân Mạc Ðăng Doanh. Căn cứ vào lời Lê Quý Ðôn, có thể tin rằng
trong nhiều năm, từ năm 1530, ở nước ta có những cảnh “trộm cướp biệt tăm.”
Người đi buôn không cần mang khí giới để tự vệ. Người nuôi trâu bò, ngựa, cừu
không cần nhốt vào chuồng, cứ thả rông ngoài cánh đồng mà không lo bị mất. Cảnh
thanh bình, yên ổn đó xuất hiện chỉ mươi năm sau khi cả nước rơi vào cảnh hỗn
loạn, giặc giã khắp nơi, bọn người có gươm giáo lộng hành từ trong triều đình
xuống đến nơi thôn ổ.
Như vậy
thì chúng ta có thể tin tưởng ở tương lai. Nếu bây giờ có nhiều người tham lam,
nhũng nhiễu, ăn cắp của công, ỷ quyền ức hiếp đồng bào, thì chắc cũng chỉ xấu
bằng thời đầu thế kỷ 16. Mai mốt, khi mọi người được sống trong một chế độ tử
tế, người cai trị do chính dân bỏ phiếu lựa chọn, thì chắc phong hóa, xã hội sẽ
thay đổi, trở lại bình thường. Ông Mạc Ðăng Doanh làm vua nhưng vẫn bị nhiều
cựu thần nhà Lê phản đối, nếu ông đã cải hóa được phong tục thì những chính
quyền sau này, “của dân, do dân” bỏ phiếu bầu thực sự, họ có thể sẽ thành công không
thua gì Mạc Ðăng Doanh. Hơn nữa, đồng bào ta bây giờ chắc còn khôn ngoan, hiểu
biết nhiều hơn tổ tiên 500 năm trước. Cho nên, chúng ta có thể tin tưởng vào
tương lai dân tộc Việt Nam.
Ðầu năm
mới, chúng tôi kể câu chuyện Người Tử Tế và đề nghị bà con mình không nên bi
quan quá đáng, đừng để giông cả năm. Kể câu chuyện này chỉ cốt mua vui, không
để “bôi bác.” Tôi vẫn tin rằng đây là một chuyện cười quốc tế, được phóng tác
cho người Việt đọc cười vui. Khi phóng tác, người kể chuyện cố ý viết cho hợp
với khung cảnh nước ta hơn. Thí dụ, trong cả màn kịch, qua những câu đối thoại,
chúng ta không nghe hai nhân vật nói đến những chữ như “Xin lỗi” và “Cám ơn.”
Cho nên có thể đoán câu chuyện này đã được phóng tác từ nhiều năm, từ thời xưa
lắm rồi. Bởi vì ngày nay đồng bào chúng ta đều đã rất quen với những chữ “Xin lỗi”
và “Cám ơn.”
Xin cảm ơn quý vị độc giả.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét