Nhật sẽ 'bày tỏ sự hối hận' về hành động trong Thế Chiến II

Đền Naiku, ngôi đền thiêng liêng và quan trọng bậc
nhất của  Thần Đạo  ở Ise, Mie,  Công chúng đến thăm
viếng nơi đây chỉ được nhìn thấy mái ngôi đền chính có
hàng rào gỗ bao quanh.(Hình: CC BY-SA via Wikimedia)

HÀ TƯỜNG CÁT

Trong buổi họp báo đầu năm hôm Thứ Hai, Thủ Tướng Shinzo Abe cho biết ngày 15 tháng 8 sắp tới vào dịp kỷ niệm 70 năm Nhật Bản đầu hàng, ông sẽ “bày tỏ sự hối tiếc” về vai trò của Nhật trong Thế Chiến II.

Thủ Tướng Nhật phát biểu như vậy trước các phóng viên tại thành phố Ise sau cuộc thăm viếng một ngôi đền Thần Đạo quan trọng tại đây.
Các quốc gia Á Châu và Hoa Kỳ quan tâm đến việc này vì biết Thủ Tướng Abe với lập trường quốc gia dân tộc, có thể tìm cách thoái thác trách nhiệm về chiến tranh của nước Nhật.
Nếu Thủ Tướng Abe hạ thấp trách nhiệm về những hành động của quân đội xâm lăng Nhật thì chắc chắn sẽ làm Trung Quốc và Nam Hàn phẫn nộ, gây ra nhiều phức tạp trong mối quan hệ bang giao, cũng như có thể làm tình hình căng thẳng đưa tới khủng hoảng khu vực. Hiểu rõ như thế, Thủ Tướng Abe xác định sẽ không đi lệch ra ngoài những tuyên bố chính thức đã được các nhà lãnh đạo tiền nhiệm xác định.

Ông nói: “Chính phủ Nhật duy trì lập trường chung về lịch sử của các vị Thủ Tướng tiền nhiệm, kể cả tuyên bố Murayama”. Năm 1995, kỷ niệm 50 năm chấm dứt  chiến tranh Thủ Tướng Tomiichi Murayama chính thức nói lời xin lỗi những phụ nữ Á Châu bị xúc phạm và tổn thương.Theo lời Thủ Tướng Abe, chính phủ ông sẽ soạn thảo lời tuyên bố trong đó có “sự hối hận của Nhật Bản về chiến tranh”, tuy nhiên ông không nói rõ là có xin lỗi thêm một lần nữa.

Bảy mươi năm sau, những vết thương chiến tranh vẫn chưa lành hẳn ở Á Châu, đặc biệt tại Triều Tiên và Trung Quốc. Nhũng lời phát biểu của các giới lãnh đạo Nhật có ý nghĩa quan trọng, ảnh hưởng đến quan hệ giữa Nhật Bản với các nước này. Chính quyền Hoa Kỳ lo ngại về tác động của việc này trong tình hình quân lực Trung Quốc đang càng ngày càng có khả năng là một thế lực khống chế ở khu vực Á Châu – Thái Bình Dương.   

Từ thời Minh Trị Thiên Hoàng cuối thế kỷ 19 Nhật Bản đổi mới trở thành một quốc gia kỹ nghệ hóa, phát triển lực lượng quân sự và tiến tới phát triển chính sách đế quốc thuộc địa. Khởi đầu bằng cuộc chiến tranh với Trung Hoa, Nhật Bản hợp cùng các nước đế quốc Tây Phương cưỡng ép triều đình nhà Thanh ký kết những hiệp ước bất bình đẳng nhượng cho nhiều quyền lợi về mậu dịch và lãnh thổ bao gồm đảo Đài Loan cùng các tô giới trên lục địa. Qua đầu thế kỷ 20 sau khi thắng trận chiến tranh với Nga ở Viễn Đông, Nhật chiếm bán đảo Triều Tiên.

Chính sách đế quốc của Nhật Bản được đẩy mạnh với cuộc xâm lăng vào Mãn Châu bắt đầu năm 1931 và chiến tranh với Trung Hoa mở rộng từ 1937, rồi tiếp theo là Thế Chiến II trên toàn khu vực Á Châu – Thái Bình Dương.

Trong Thế Chiến II, quân đội Nhật Bản vi phạm nhiều tội ác chiến tranh bằng sự tàn bạo của binh sĩ, ngược đãi tù binh và thường dân. Theo ước lượng 6 triệu người Trung Hoa, hầu hết là thường dân, đã bị quân đội Nhật sát hại. Còn nhiều hành động vi phạm nhân quyền khác như cưỡng bách phụ nữ dân Triều Tiên, Trung Quốc phục vụ thành nô lệ tình dục cho binh sĩ Nhật.

Sau hai trái bom nguyên tử thả xuống thành phố Hiroshima và Nagasaki ngày 6 và 8 tháng 9, Nhật Bản tuyên bố đầu hàng vô điều kiện ngày 15 tháng 8 năm 1945. Hiệp định đầu hàng được ký kết trên chiến hạm USS Missouri ở vịnh Tokyo với Đại Tướng Douglas McArthur.

Theo những văn kiện chính thức thì Nhật Hoàng Hirohito đã báo cho biết rằng ông đã chuẩn bị để công khai xin lỗi về những hành động của Nhật Bản trong Thế Chiến II, kể cả lời xin lỗi vụ tấn công bất ngờ vào Trân Châu Cảng (Honolulu, Hawaii) ngày 7 tháng 12 năm 1941 khởi đầu chiến tranh Thái Bình Dương.

Nhật Hoàng nói với tướng McArthur: “Tôi đến trước ông để nhận sự phán xét của những cường quốc mà ông là đại diện, với tư cách là cá nhân duy nhất chịu hoàn toàn trách nhiệm về những quyết định chính trị và quân sự do nhân dân của tôi thi hành trong chiến tranh”.

Nhưng theo nhà sử học Patrick Lennox Tierney, giáo sư trường đại học Utah, thì ông là người được chứng kiến tận mắt việc này. Lúc đó Tierney là một sĩ quan trong Bộ Tư Lệnh Tối Cao Đồng Minh của  tướng Douglas McArthur, và văn phòng ở tầng 5 của cao ốc Dai-Ichi Insurance Building ở Tokyo, cùng tầng với văn phòng đại tướng Tổng Tư Lệnh.

Theo Tierney thì khi Nhật Hoàng Hirohito tới, tướng McArthur từ chối tiếp và coi như không biết ông là ai. Nhiều năm sau, Tierney lập luận về chuyện này như sau: “Xin lỗi là một việc rất quan trọng ở Nhật, dân Nhật quan niệm khác với chúng ta”.

Còn theo sử gia Herbert Bix, nguyên giáo sư các trường đại học Hosei, Hitotsubashi Nhật Bản và Binghamton University, New York thì “Tướng McArthur đã thực sự thi hành những biện pháp hết sức đặc biệt để cứu Hirohito khỏi phải ra trước tòa án như một tội phạm chiến tranh và việc này đã ảnh hưởng sâu xa đến người Nhật trong nhận thức về sự thua trận”.

Nhiều bình luận gia quốc tế cho rằng Nhật Bản  cần phải học được kinh nghiệm từ Thế Chiến II và thành thật bày tỏ bằng hành động hối lỗi. Tuy nhiên tới chừng mực nào thì chưa ai có thể đồng ý được.

Trong 7 thập niên, các giới chức Nhật đã có khoảng 50 lần nhận lỗi về Thế Chiến II,  bằng những lời lẽ ở nhiều  mức độ khác nhau. Lời xin lỗi được coi như rõ ràng nhất là của cựu Thủ Tướng đảng Xã Hội Tomiichi Murayama năm 1995 khi ông thừa nhận rằng “chế độ thuộc địa và  hành động xâm lăng của Nhật đã gây nên những tổn thất kinh hoàng và sự đau khổ khủng khiếp cho nhiều dân tộc”.

Nhưng dù bằng lời lẽ thế nào cũng đều đưa đến tranh cãi ở trong cũng như ngoài nước và không thể nào làm vừa lòng tất cả mọi phía vốn có quan điểm hoàn toán khác nhau.

Những người dân Nhật có quan niệm quốc gia dân tộc cho rằng phải tôn trọng và vinh danh những người đã hy sinh trong cuộc chiến. Nhưng mỗi năm khi ở Nhật dân chúng và một số chính khách đến viếng đền tử sĩ Yasukuni thì đều gây nên  phản ứng bằng hàng loạt những cuộc biểu tình chống đối ở Trung Quốc, Nam Hàn. Nhiều quốc gia, bao gồm Nam Hàn, Trung Quốc, Miến Điện đòi hỏi Nhật phải bồi thường cụ thể, điều mà chưa một chính quyền nào ở Nhật chấp nhận.

Trung Quốc và Nhật Bản đã tranh chấp gay gắt trong nhiều tháng về vấn đề chủ quyền quần đảo Sekaku/Điếu Ngư nhưng gần đây hai phía tỏ ra muốn hòa giải bằng sự đồng ý chấp nhận nguyên trạng. Bình luận về lời tuyên bố của Thủ Tướng Abe, nữ phát ngôn viên Bộ  Ngoại Giao Trung Quốc Hua Chunying bằng lời lẽ ôn hòa, cho rằng Nhật phải chứng minh bằng hành động là họ thực sự hối lỗi.  “Chúng tôi hy vọng là lời nói của Nhật sẽ đi đôi với việc làm, về những gì họ đã trang trọng nêu lên liên quan đến lịch sử cuộc chiến”.

Trong một bài xã luận, nhật báo Asahi, tờ báo có quan điểm cấp tiến ở Nhật, cho rằng Thủ Tướng Abe cần phải can đảm nhìn nhận trách nhiệm về các cuộc chiến tranh Nhật Bản đã gây ra. Nhưng các phân tích gia cho rằng hãy còn quá sớm để biết ông Abe sẽ nói gì vào tháng 8, và dù cho không xét lại tuyên bố của Murayama như đã hứa, ông vẫn có thể làm giảm nhẹ ý nghĩa. Trong bản thông điệp đầu năm nay, Nhật Hoàng Akihito nhấn mạnh đến nhu cầu phải nhớ đến quá khứ và học được kinh nghiệm đẻ định hướng cho tương lai đất nước. 

HÀ TƯỜNG CÁT/Người Việt