Miền Trung chìm trong lũ, phẫn nộ dâng cao

Nước dâng quá nhanh, không kịp chạy, một người dân
ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định đành trổ mái ngói
thoát thân. (Hình: Tuổi Trẻ)

Lũ chồng lũ, các đợt mưa tầm tã nhấn chìm gần như toàn bộ miền Trung Việt Nam mấy ngày qua. Đã có 46 người chết, hàng trăm ngàn nhà chìm trong biển nước, giao thông Bắc Nam gián đoạn. 

Các đợt mưa lũ xối xả xuống miền Trung Việt Nam các ngày từ 13 đến 17/11/2013 mang đến từ áp thấp nhiệt đới kéo dài vào thời điểm thủy triều đang lên khiến miền Trung ngập nặng. Tuy nhiên lý do chính khiến ngập lụt trở thành nghiêm trọng và gây nhiều thiệt hại về người, tài sản gồm nhà cửa và vườn ruộng vô cùng lớn ngoài dự đoán, vì các công trình thủy điện ở Tây Nguyên và khu vực miền Trung đồng loạt xả nước để các hồ chứa nước không bị vỡ. Sự phẫn nộ của dân chúng tăng cao và chỉ trích chính quyền đang lan rộng.

Theo Trung tâm Phòng chống lụt bão miền Trung - Tây nguyên, ngay vào khi nước dâng do mưa lớn, cả 15 công trình thủy điện trong khu vực miền Trung – Tây Nguyên đã đồng loạt mở cừa xả, bất chấp việc xả nước sẽ trở thành thảm họa cho dân chúng ở khu vực hạ lưu.

Tính đến ngày 17 tháng 11 đã có ít nhất 46 người chết và mất tích do lũ lớn và nước dâng cao đột ngột. Hiện có hàng trăm ngàn căn nhà từ Thừa Thiên – Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quang Ngãi, đến Bình Định, Phú Yên chìm sâu trong nước. Tình trạng tương tự cũng xảy ra tại khu vực Tây Nguyên, ảnh hưởng tới cư dân của các tỉnh Đắk Nông, Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum. 

Hệ thống đường sá ở khu vực miền Trung và Tây Nguyên hư hỏng trầm trọng và gần như bất khả dụng vì bị ngập sâu hay cầu bị nước cuốn trôi. Do độ cao và độ dốc lớn, quốc lộ 19 – con đường nối khu vực đồng bằng duyên hải miền Trung với Tây Nguyên – chưa bao giờ bị ảnh hưởng do lũ lụt gây ra nay cũng đã bị cắt thành ba, bốn khúc. Giao thông đường bộ, đường sắt xuyên Việt đã bị đình trệ và hàng ngàn khu dân cư đang bị cô lập giữa biển nước. Giao thông đường bộ Bắc-Nam cũng gián đoạn vì nhiều khúc quốc lộ 1A ngập nước và cầu bị sập ở Bình Định.

Xe xúc đổ, san đá lấp mố cầu sạt lở quốc lộ 1A tại
phía nam cầu Bình Định (thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định).
(Hình: Tuổi Trẻ)

Tuy chưa có thống kê về thiệt hại nhưng thông tin ban đầu do các tỉnh bị ảnh hưởng bởi trận lũ được xem là “chưa từng thấy” này loan báo, cho phép ước tính, số người bỉ  tác động bởi trận lũ vừa kể lên tới hàng triệu. Trong đó có hàng trăm ngàn người hiện hoàn toàn trắng tay, một phần vì lũ quá đột ngột, chỉ kịp “bỏ của chạy lấy người”, một phần vì toàn bộ ruộng vườn, gia súc, gia cầm đã bị hủy hoại.  

Dân chúng xem việc đồng loạt xả nước của các công trình thủy điện trong khu vực miền Trung - Tây Nguyên là vô trách nhiệm, là giết người, là không thể tha thứ. Có facebooker nhận định đó là “tội ác chống loài người” bởi việc xả nước mang tính hủy diệt.

Sự bất bình, phẫn nộ không chỉ lan rộng trong dân chúng mà còn thể hiện nơi các viên chức chính quyền địa phương. Ông Huỳnh Vạn Thắng, phó giám đốc của Sở Nông nghiệp - Phát triển nông thôn thành phố Đà Nẵng, khẳng định với báo giới, các nhà máy thủy điện hoàn toàn không có tác dụng cắt lũ như chính quyền vẫn biện minh khi cho phép xây dựng ồ ạt công trình thủy điện. Ông Thắng bảo rằng, dẫu các công trình thủy điện biện bạch “xả lũ đúng quy trình” nhưng việc hạ lưu ngập nặng cho thấy các hồ chứa nước của những công trình này không có tác dụng trữ nước, cắt lũ. 

Dân ở xóm Cồn Chim (thôn Vinh Quang 2, xã Phước Sơn,
tỉnh Bình Định) đã 3 ngày thiếu lương thực và nước uống
chờ hàng cứu trợ đến. (Hình: Tuổi Trẻ )

Vị phó giám đốc của Sở Nông nghiệp - Phát triển nông thôn thành phố Đà Nẵng, giải thích, sở dĩ như thế vì đa số hồ chứa nước của các công trình thủy điện khu vực miền Trung - Tây Nguyên có dung tích nhỏ nên mùa khô chẳng trữ được bao nhiêu nước để cứu hạn cho hạ du, còn mùa lũ thì xả dồn dập tạo ra tình trạng lũ chồng lũ. Ông Thắng nhận định, các doanh nghiệp chỉ xây hồ chứa quy mô vừa phải như hiện tại để đạt mục tiêu bán điện, sớm thu hồi vốn chứ không dại gì xây dựng hồ lớn cho tốn kém.

Tình trạng các công trình thủy điện mọc lên khắp nơi và trở thành thảm họa mới cho khu vực miền Trung – Tây Nguyên là lỗi của nhà cầm quyền trung ương khuyến khích xây dựng các đập thủy điện. Chỉ riêng hệ thống sông Vu Gia – Thu Bồn ở Quảng Nam chỉ dài khoảng 20km nhưng phải gánh tới hơn 100 dự án thủy điện.

Sau khi bị chỉ trích kịch liệt, hồi đầu tháng này, chính quyền Việt Nam loan báo đã loại bỏ 424 dự án thủy điện. Trừ đi các dự án bị loại bỏ, tại Việt Nam vẫn còn 815 dự án, công trình thủy điện, trong đó có  205 dự án đang thi công hoặc dự kiến sẽ khai thác cho đến 2017.

Theo giới chuyên gia về năng lượng và kinh tế, các dự án thủy điện nhỏ không mang mục đích sản xuất điện mà chỉ nhằm kiếm giấy phép phá rừng, khai thác gỗ, quan chức lớn nhỏ chia nhau đút túi. 

Số lượng dự án thủy điện nhỏ được quy hoạch và cấp giấy phép thực hiện rất lớn nhưng hiệu quả kinh tế không cao, trong khi diện tích chiếm đất rừng lại không hề nhỏ (trung bình mỗi MW điện ngốn khoảng 14 héc ta rừng, một dự án 10 MW điện làm Việt Nam mất khoảng 150 héc ta rừng). 

Xác gia súc chết trôi khắp nơi, ngay cả mặt đường
lộ tại huyện Nghĩa Hành, Quảng Ngãi.(Hình: Dân Việt)

Cũng vì vậy, việc phê duyệt, cho phép thực hiện ồ ạt các công trình thủy điện đã khiến Việt Nam mất thêm hàng trăm ngàn héc ta rừng, nguyên nhân khiến lũ lụt càng ngày càng thường xuyên và mức độ thảm khốc càng ngày càng lớn.

Hồi giữa năm nay, sau khi thẩm tra, Ủy ban Khoa học - Công nghệ - Môi trường của Quốc hội CSVN cho biết, mức độ an toàn tại các công trình thủy điện nhỏ chưa tuân thủ quy định của pháp luật, tiềm ẩn nhiều rủi ro khó lường. Khoảng 30% đập chắn nước của các công trình thủy điện nhỏ chưa được kiểm định. Khoảng 66% đập chắn nước chưa được duyệt phương án bảo vệ. Khoảng 55% chủ đập chưa có phương án phòng chống lụt bão.

Việc cho phép thực hiện ồ ạt hàng ngàn dự án thủy điện còn gây xáo trộn sinh hoạt, sinh kế của hàng trăm ngàn gia đình, phần lớn là người thiểu số, tăng thêm đói nghèo, đẩy người thiểu số tới tột đỉnh của sự bần cùng.

Đáng lưu ý là không có bất kỳ viên chức nào nhận trách nhiệm hay bị truy cứu trách nhiệm. không biết hậu quả thảm khốc từ trận lũ “chưa từng thấy”, đang diễn ra tại miền Trung và Tây Nguyên có đủ sức lôi viên chức nào trong hệ thống cầm quyền ở trung ương ra tòa. (G.Đ).