"THÁNG BẢY NGÀY RẰM XÁ TỘI VONG NHÂN" Và Lễ Vu Lan

Gs Nguyễn Châu

Đã nhiều thập kỷ qua hầu hết người Việt Nam đã đồng hóa ngày Lễ Vu Lan của Phật giáo với tín ngưỡng truyền thống dân tộc Việt về Ngày Rằm Tháng Bảy.

Các nhà hoằng pháp Phật giáo đã biến ngày Lễ Vu Lan thành Mùa Báo Hiếu cho Mẹ, đề cao công ơn người Mẹ, đồng thời du nhập tục Cài hoa Cẩm Chướng (Eillet- Carnation) vào Ngày của Mẹ từ Nhật Bản về và thay thế vào Bông Hồng ("Bông Hồng Cài Áo" là một bài viết về Mẹ của Thiền Sư Nhất Hạnh, năm 1962, tại Sài Gòn, sau khi từ Nhật về. Theo tục này ở Nhật, người còn mẹ đuợc cài hoa đỏ, người mẹ đã qua đời đuợc cài hoa trắng. Người đuợc cài hoa đỏ sẽ tự hào và sung sướng vì mình còn mẹ, trái lại người cái hoa trắng thì sẽ tủi thân, xót xa nhớ mẹ...("Tôi nhìn lại bông hoa trắng trên áo mà bỗng thấy tủi thân. Tôi cũng mồ côi như bất cứ một đứa trẻ vô phúc khốn nạn nào; chúng tôi không có được cái tự hào được cài trên áo một bông hoa màu hồng. Người được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhớ thương không quên mẹ, dù người đã khuất. Người được hoa hồng sẽ thấy sung sướng nhớ rằng mình còn mẹ, và sẽ cố gắng để làm vui lòng mẹ, kẻo một mai người khuất núi có khóc than cũng không còn kịp nữa." Bông Hồng Cài Ái-Nhất Hạnh)...

Cái tục này tại Việt Nam nhiều người nhận thấy nó không phù hợp bởi vì tại sao trong ngày Báo Hiếu mà lại tạo ra hai cảnh ngộ trái ngược "người thì cuời nụ vì sung sướng, kẻ thì khóc thầm vì xót xa!.

Ngoài ra, khi biến Lễ Vu Lan thành Ngày Báo Hiếu, các chùa đã đi quá ý nghĩa đạo pháp của Mùa Vu Lan - Tự Tứ của chư tăng. Ý nghĩa thiêng liêng của "Ðại hội Vu Lan," là nguyện lực xá tội cho những linh hồn đang bị nghiệp đày đọa ở Địa Ngục và cởi mở cho linh hồn người còn sống vui tươi, hướng thiện và hành thiện. Câu chuyện Mục Liên Thanh Đề là thông điệp nhắn gửi rằng "Sống ở trần gian mà làm điều ác thì sau khi chết sẽ đọa vào địa ngục để đền tội ác đã gây ra. Không ai cứu được. Mục Kiền Liên đã tu và thành Bồ Tát, có Đệ Nhất Thần Thông cũng không cứu đuợc mẹ mình ra khỏi ngục A tỳ!

Do đó, nhân ngày Rằm tháng Bảy âm lịch, cùng xin tìm hiểu sự khác nhau giữa tập tục Cúng Cô Hồn tháng Bảy và Ngày Lễ Vu Lan.

SỰ TÍCH NGÀY CÚNG CÔ HỒN THÁNG BẢY

Theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam, ngày Rằm tháng Bảy âm lịch là "Ngày Xá Tội Vong Nhân". Vào ngày này, duới Âm Phủ, nhiều tội nhân được ân xá và Diêm Vương ra lệnh mở tất cả các cửa ngục... để mọi vong hồn đuợc ra ngoài trở về trần gian...

Thực tế, thì dân gian Việt Nam coi tháng Bảy là “tháng cô hồn”, tức là tháng của những “vong hồn cô đơn” lang thang không nơi nuơng tựa. Đây là dịp để cúng thí, “chăm lo” cho những linh hồn bơ vơ chưa có nơi thờ cúng.

Người xưa tin rằng vào ngày này, mọi tù nhân ở địa ngục có cơ hội được xá tội, được thoát sanh về cảnh giới an lành.

Vì tin là ngày mở cửa ngục ân xá cho vong linh, nên dân gian sắm cỗ cúng các vong linh không nhà cửa không nơi nương tựa vào buổi chiều.

Ở nhiều nơi tại quốc nội Việt Nam, người góp tiền của dựng miếu cô hồn và chuẩn bị đồ lễ cúng cô hồn rất phong phú và tươm tất.

Nhiều nơi còn tổ chức Đàn Tràng Giải Oan để cứu độ cho những linh hồn chết oan ức chưa có cơ hội siêu thoát.

Những sinh hoạt này đã thể hiện triết lý nhân văn cao đẹp của tổ tiên Việt Nam, đó là lòng vị tha, mong muốn mọi linh hồn đều được cơ hội siêu thoát và mong muốn cho những ai từng lầm lỡ đều có dịp phục thiện.

Cụ Nguyễn Du đã có một bài Văn Tế Thập Loại Chúng Sinh, mô tả những thảm thiết của cả hai cõi Âm, Dương vào những ngày tháng Bảy tại Việt Nam.

"Tiết tháng Bảy mưa dầm sùi sụt

Toát hơi may lạnh ngắt xương khô

Não người thay bấy chiều thu

Ngàn lau nhuốm bạc lá ngô rụng vàng

Ðường bạch dương bóng chiều man mác,

 Dịp đường lê lác đác mưa sa

 Lòng nào lòng chẳng thiết tha

 Cõi dương còn thế nữa là cõi âm.

 Trong trường dạ tối tăm trời đất,

 Có khôn thiêng phảng phất u minh...

 Thương thay thập loại chúng sinh

 Hồn đơn, phách chiếc, lênh đênh quê người

 Hương lửa đã không nơi nương tựa

 Hồn mồ côi lần lữa bấy niên...

Bàn Cúng Cô Hồn thường đặt ở bên ngoài, truớc sân nhà hoặc trên các lề đuờng, ngỏ xóm...thức ăn thì đủ loại cơm canh, bánh trái...đặc biệt có một nồi cháo lõng (như nuớc cơm, nuớc hồ) dành cho những linh hồn bị phạt tội "teo họng" (thực quản hẹp lại không thể nuốt được các thức ăn thông thường). Cháo lõng này thường gọi là "cháo thánh"...Ngoài thức ăn, còn có áo giấy, tiền âm phủ và vàng bạc vân vân...gọi là để những linh hôn vừa mới ra khỏi ngục có chút lộ phí tìm về quê hương...

Cúng Cô Hồn là một nét đẹp tâm linh trong Văn Hóa Dân Tộc Việt. Các dân tộc khác cũng có lễ hướng về những "Linh hồn lang thang" (Les Âmes Errantes - Pháp)

Sự tin rằng có linh hồn tồn tại ở cõi âm mà sự sống và cảm xúc cũng giống như người sống ở dương gian, không phải chỉ có ở Việt Nam. Nhiều nơi trên thế giới cũng có và đôi khi mạnh hơn nữa.

Cúng Cô Hồn là một hành động bố thí, thể hiện lòng từ bi bác ái, muốn chia sẻ sự đau khổ cho các chúng sanh thiếu phước, thường bị đói khát triền miên, bơ vơ, sống vất vưởng, lang thang đã từ lâu không siêu thoát và nhất là không được người thân quyến cúng giỗ.

Ngoài ra, về sự tích, Ngày Rằm Tháng Bảy có liên quan đến ông A-Nan, một đệ tử thân cận của Phật Thích Ca.

Truyện kể rằng, ông A Nan Đà khi đang ngồi trong tịnh thất thì có một con quỷ miệng lửa (diệm khẩu) hiện lên báo rằng 3 ngày nữa ông sẽ chết và hóa thành quỷ đói.

Cách duy nhất để sống đó là cúng cho bọn quỷ đói thức ăn để được tăng thọ. Ngài còn được Phật truyền cho bài chú "Cứu Bạt Diệm Khẩu Ngạ Quỷ Ðà La Ni", đem tụng trong lễ cúng để được thêm phước.

Dân gian Việt Nam thường tổ chức cả hai lễ ấy vào cùng ngày Rằm tháng 7. Ở miền Bắc thì trọng ngày Xá tội vong nhân hơn còn miền Trung và miền Nam thì đề cao lễ Vu Lan báo hiếu.

Vu Lan Là Gì?

Theo Nguyễn Phúc Bửu Tập: "Cho đến bây giờ các học giả đạo Phật đều thỏa thuận là chữ "vu-lan-bồn," phiên âm từ chữ "ura-bon-e," xuất xứ từ tiếng Phạn Sanskrit "ullambana," một hình thức đọc gọn chữ "avalambana," có nghĩa là treo ngược.

Tiếng Trung Hoa dịch nghiã là "đảo huyền," treo ngược chân lên trời, đầu xuống đất, là một hình phạt vô cùng tàn khốc áp dụng cho các tội đồ. Người Trung Hoa phiên âm từ "ura-bon-e" thành từ "vu-lan-bồn," nói tắt là "vu-lan." Lễ Vu Lan trở thành một chức năng của tập tục thờ cúng tổ tiên, rất quan trọng trong nền văn minh của Trung Hoa và các nước lân cận chịu ảnh hưởng văn minh Trung Hoa.

Học giả người Nhật Bunyu Matsuda sưu khảo trong đại tập Huyền Anh Diễn Nghĩa là một bộ kinh Phật gồm 25 tập, 449 quyển của đại sư Huyền Anh sống dưới đời Tùy, phiên âm và diễn dịch tất cả từ ngữ trong kinh điển nhà Phật từ tiếng Ấn Ðộ sang tiếng Trung Hoa. Trong tập số 13, chữ vu lan bồn được phiên âm và giải thích cặn kẽ. Ðại sư Huyền Anh viết: từ ura-bon mà ta dịch là vu lan bồn là một hình thức phiên âm sai lạc; phải viết đúng là ullambana mới có nghĩa là "đảo huyền."

Lại nữa, vào đời Thịnh Ðường, ở phủ Khai Phong, đại sư Tông Mật lại đưa ra một nhận định khác, khi ông viết phần Luận của cuốn Vu Lan Bồn Kinh. Ông viết: ullam không hẳn là tiếng Phạn, từ này gốc ở Trung bộ Á châu, nơi đạo Phật theo con đường Lụa hoằng dương vào Trung Hoa. Chữ ullam có thể hiểu và dịch là đảo huyền, nhưng chữ bana phiên dịch ra Hán ngữ là bồn, phải hiểu là một con thuyền hay một tấm ván, tấm bè làm khay, một cái chậu đựng thức ăn. Vậy toàn bộ chữ ullambana dịch sang Hán ngữ, phải được hiểu là "cứu giúp một con thuyền bị lật ngược, hay là quay lại cho ngay một tấm bè hay một cái khay, một cái chậu, bị lật ngược." Ðại sư Tông Mật giải thích là ngay trong bản kinh Ullamba Sutra (Vu-lan-bồn Kinh) cũng có đoạn nói đến cái khay. Ðức Phật dạy muốn báo hiếu chuộc tội cho cha mẹ, phải thành tâm "dâng đầy khay thức uống và hương hoa phẩm vật" cho các bậc tôn trưởng cầu xin họ giúp lời cầu nguyện.

Ý kiến phân giải của đại sư Tông Mật được đại sư Ðạo Thế là người trước tác bộ Pháp Uyển Châu Lâm yểm trợ. Tác phẩm này dày 100 cuốn, là một công trình hệ thống hóa hai mục Kinh và Luận trong Tam tạng kinh điển nhà Phật. Trong phần trích dịch Kinh Ullambana Sutra cũng có đoạn nói tới lời đức Phật dạy phải dâng "đầy khay" hương hoa quả phẩm cho tăng chúng để xin giúp lời cầu nguyện cho tổ tiên được siêu thoát.

Học giả Bunyu Matsuda còn dẫn thêm là tài liệu trong bốn cuốn kinh khác, "Vu-lan-bồn Kinh sơ, Vu-lan-bồn Kinh sơ hiếu hành châm, Thích Thị yếu lãm và Fan-i-ming i-chi (?)", để yểm trợ lời giải thích của Tông Mật...

Về danh từ Vu Lan Hay Vu Lan Bồn hiện đang được nhiều nhà nghiên cứu phân tích tìm hiểu một cách công phu, nhưng chưa hoàn toàn đồng quan điểm với nhau về ý nghĩa chữ "đảo huyền" của tiếng Hoa.

Nhìn chung, đa số người Việt theo đạo Phật đều xem Vu Lan như là một danh từ Phật giáo bằng hoa ngữ, ít người biết Vu Lan Bồn chỉ là cách phiên âm của người Hoa từ chữ Phạn "Ullambana Sutra" với ý nghĩa "Cứu khổ nạn".

Do đó, cần phải phân biệt Ngày Xá Tội Vong Nhân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam với Lễ Vu Lan Bồn của Phật giáo, tuy cùng cử hành cùng tháng, cùng ngày nhưng ý nghĩa và ý hướng không hoàn toàn giống nhau. 
NGUYỄN CHÂU