Cái note này là cho các bạn vẫn trông chờ mầu nhiệm cải cách từ Đại hội
Đảng XII đang nhóm họp. Bài này đáng lẽ có tựa đề “Canh bạc 3”, tiếp
theo hai bài “Canh bạc” đã viết từ Hội nghị Trung ương VI năm 2012.
Tiếng Anh có một thành ngữ rất thú vị, “pick your poison”. Hãy chọn chén
thuốc độc của bạn. Đứng trước hai chọn lựa tệ hại, và không còn lựa
chọn nào khác, câu thành ngữ này gợi ý nên chọn cái ít tệ hại hơn.
Những đại biểu hôm nay về tham dự đại hội đảng của họ đang đứng trước
những lựa chọn như thế. Và trong trường hợp này, cái ít tệ hại hơn không
hiển nhiên.
Có vẻ như những người vẫn trông chờ một phép mầu nào đó từ Đại hội đưa
đến những cố gắng cải cách cơ chế lờ đi điều này: Việt Nam đang ở trong
một tình huống không thể có bất cứ một cải cách nào có thể mang lại lợi
ích cho đất nước.
Lý do: tham nhũng.
Tham nhũng đã ăn sâu vào lục phủ ngũ tạng của đời sống kinh tế chính trị
Việt Nam. Căn nhà “Đảng” cũng đã rệu rã do tham nhũng làm mục ruỗng từ
bên trong. Bất cứ một ngọn gió cải cách nào đều có thể làm sập căn nhà
rệu rã đó. Bất cứ một cố gắng cải cách nào ở thời điểm này đều có nguy
cơ định chế hóa và củng cố các thế lực tham nhũng trong Đảng. (Ví dụ:
ngay lúc này mà Đảng xóa bỏ cơ chế sở hữu toàn dân về đất đai thì ngay
lập tức phần lớn những khu đất quan trọng mà Đảng đã tước đoạt được nhân
danh “sở hữu toàn dân” sẽ rơi ngay vào quyền sở hữu cá nhân của thế lực
tham nhũng đang cầm quyền.) Quyền lực thật sự của Đảng, từ đó, sẽ bị
chuyển dần sang các thế lực tham nhũng đội-lốt-đảng. Đây là điều mà
những người trung thành với sự tồn vong của Đảng lo lắng nhất.
Và đây cũng là điều lo lắng đối với những ai quan tâm đến tương lai quốc
gia. Sự chán ghét đối với một đảng đang cầm quyền hung bạo có khuynh
hướng đẩy người ta đến gần với bất cứ giải pháp nào, ngay cả giải pháp
ảo tưởng, hứa hẹn sự giải thể đối với đảng cầm quyền này sớm nhất. Người
ta trông chờ vào cải cách, bất cứ cải cách nào, đến từ bất cứ ai. Và đó
chính là cái bẫy nguy hiểm: nếu việc cải cách hệ thống kinh tế chính
trị đưa đến việc củng cố quyền lực của thế lực tham nhũng thì kết quả
của cải cách sẽ rất bi đát. Tham nhũng sẽ được thế lực này định chế hóa
trong cơ chế mới. Thế giới có rất nhiều bằng chứng cho chúng ta thấy sự
bế tắc của những cố gắng cải cách được khởi xướng bởi các thế lực tham
nhũng. Một cuộc cải cách như thế chỉ có lợi cho thế lực tiến hành cải
cách mà không đem lại lợi ích cho ai khác.
Nói ngắn gọn: Nếu không ngăn chặn được tham nhũng thì sẽ không thể nào
tiến hành một cuộc cải cách kinh tế chính trị có ý nghĩa. Nếu một cá
nhân, một nhóm quyền lực nào đó không ngăn chặn được tham nhũng, chưa
nói đến tạo nên nó, thì cá nhân đó, nhóm quyền lực đó không có khả năng
tiến hành bất cứ cuộc cải cách kinh tế chính trị nào mang lại lợi ích
cho quốc gia.
Và đây là hai chén thuốc độc mà các đại biểu đại hội sẽ phải chọn: 1)
một bên là thế lực tham nhũng nhưng có hứa hẹn cải cách, và 2) bên kia
là thế lực bảo thủ nhưng có hứa hẹn ngăn chặn tham nhũng.
Chọn bên nào thì ít tệ hại hơn?
Nếu không phải vì những ràng buộc của quyền lợi cá nhân gắn liền với
tham nhũng thì, vì những lý do trên, có vẻ như câu trả lời cho họ khá
đơn giản: chọn ngăn chặn tham nhũng.
Đứng trước những đổ nát của cơ chế chính trị và sự tuyệt vọng đối với
nó, trông mong cải cách là một trông mong chính đáng. Nhưng câu hỏi này
phải được trả lời: ai cải cách? Ở thời điểm này, không có một gương mặt
nào trong hàng ngũ những người lãnh đạo cao cấp của Đảng gây ấn tượng
hứa hẹn nào về khả năng cải cách. Như đã nói, kinh nghiệm thế giới cho
thấy các thế lực tham nhũng chưa bao giờ có khả năng thực hiện một cuộc
cải cách nào đem lại lợi ích cho quốc gia ngoài việc củng cố thêm quyền
lợi và quyền lực của chúng. Các thế lực bảo thủ thì đương nhiên không
cần bàn đến nữa, có muốn cải cách họ cũng không biết bắt đầu từ đâu.
Với tất cả những hứa hẹn của nó trong đời sống kinh tế và chính trị,
Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) đặt ra những thử thách lớn
về nguy cơ tham nhũng và phân hóa trầm trọng hơn nữa trong tầng lớp
lãnh đạo của Đảng. Định chế chính trị xã hội, ngay khi ý chí chính trị
đã có và tiến trình cải cách được thực hiện, là cái mất nhiều thời gian
để xây dựng. Trong vài năm tới đây, các định chế chính trị và xã hội
nhằm thực tiển hóa và hỗ trợ cho TPP chưa tồn tại. Cái khoảng trống định
chế này, một lần nữa, là mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng và tiếp tục
tham nhũng. Những người trung thành với sự tồn vong của Đảng có thể hình
dung ra một tương lai bi đát cho đảng của họ nếu thế lực tham nhũng
trong Đảng tiếp tục cầm cân nảy mực đời sống quốc gia trong giai đoạn
tới. Những người lo lắng cho tương lai quốc gia cũng có thể hình dung ra
một tương lai bi đát tương tự như thế cho đất nước. Hãy nhìn sang
Mexico: Với một chính quyền tham nhũng thì tự do thương mại chỉ có lợi
cho thế lực thân cận của những người lãnh đạo chính quyền đó mà thôi.
Muốn hay không muốn thì TPP vẫn lừng lững đến. Vấn đề của Đảng lúc này
không phải là có tiến hành cải cách hay không. Đảng đã tự dồn nó vào góc
tường: Đảng không có lựa chọn nào ngoài cải cách. Vấn đề còn lại của
Đảng lúc này là thực hiện cải cách với nhân sự nào, cải cách ở mức độ
nào, và cải cách lúc nào để tiếp tục duy trì quyền lực? Ai thực hiện cải
cách thì đem đến sự an toàn cao nhất cho quyền lực của Đảng? Nói lại
điều ở trên: Đảng không thể thực hiện cải cách với nhân sự hiện nay.
Đảng cũng không thể thực hiện cải cách với tình trạng tham nhũng như
hiện nay. Hy vọng duy nhất của Đảng từ đại hội này là Đảng có thể loại
thế lực tham nhũng ra khỏi vị trí quyền lực. Phải tẩy rửa cơ chế quyền
lực trước khi cải cách. Sau khi tẩy rửa rồi thì phải tìm ra người “đủ
sạch” và có bản lĩnh để thực hiện cải cách. Đảng không có nhiều thời giờ
nữa. Muốn hay không muốn thì TPP vẫn lừng lững đến.
Nhưng sự lựa chọn này cũng sẽ đặt Đảng trước một nguy cơ khác: thanh
trừng nội bộ. Để chống tham nhũng thì cần có các định chế kiểm soát
quyền lực. Nhưng các định chế kiểm soát quyền lực này không tồn tại
trong cơ cấu của Đảng. Chống tham nhũng sẽ chủ yếu dựa vào ý chí cá
nhân. Những gì xảy ra ở Trung Quốc cho chúng ta thấy, khi thiếu vắng
những định chế kiểm soát quyền lực thì chống tham nhũng dễ dàng trở
thành công cụ thanh trừng nội bộ. Đảng sẽ phân hóa trầm trọng thêm nữa.
Ngay cả trong cái viễn cảnh thanh trừng và phân hóa đó, chén thuốc độc
thứ hai này rõ ràng là ít tệ hại hơn. Nhưng vẫn có khả năng đại biểu đại
hội sẽ chọn chén thuốc độc thứ nhất. Quyền lợi cá nhân là yếu tố quyết
định đầu tiên của lá phiếu. Vì quyền lợi cá nhân gắn liền với tham
nhũng, đại biểu đại hội có thể sẽ bỏ mặc sự tồn vong của Đảng để chọn
thế lực tham nhũng bảo kê cho quyền lợi của mình. Nếu điều này xảy ra
thì trong vài thập niên tới đây đất nước sẽ đối diện với một tương lai
bất định. Chúng ta sẽ chứng kiến sự băng hoại cuối cùng của Đảng Cộng
sản Việt Nam. Đảng sẽ trở thành cái hình nộm và thế lực tham nhũng
đội-lốt-đảng sẽ trở thành thế lực cầm quyền thực sự và sẽ cầm quyền
trong một thời gian rất dài. Để làm điều đó, thế lực này sẽ chấp nhận
vài nhượng bộ tình thế để tạo ấn tượng về sự tồn tại của các quyền tự do
mà xã hội đòi hỏi, ngay cả quyền tự do bầu cử - nghĩa là có “dân chủ”.
Nhưng đất nước sẽ quằn quại trong một thời gian dài trong tình trạng bất
công nhầy nhụa do tham nhũng và bạo quyền tạo nên. Nhìn sang Nam Mỹ:
Một chính quyền tham nhũng không cộng sản (hoặc nửa cộng sản) cũng tệ
hại như một chính quyền toàn trị cộng sản.
Và chúng ta tránh vỏ dưa thì gặp vỏ dừa.
Trần Minh Khôi
0 nhận xét:
Đăng nhận xét